Përfaqësuesi i posaçëm i Departamentit të Shtetit për Ballkanin Perëndimor, Matthew Palmer, ka thënë se mundësitë e reja ekonomike dhe investimet e huaja në Kosovë dhe Serbi, mund ta bëjnë më të lehtë arritjen e një marrëveshjeje përfundimtare ndërmjet dy vendeve.
Ai ka deklaruar për Radion Evropa e Lirë se Richard Grenell, i dërguari Special presidencial i SHBA-së për bisedimet e paqes në Kosovë dhe Serbi, është në pozitën më të mirë për ta bërë këtë. Sipas Palmerit, qëllimi i SHBA-së është që thelbi i marrëveshjes të jetë njohja reciproke, duke kujtuar se procesi i dialogut është i destinuar për kompromis.
Zoti Palmer, kjo është hera e parë që ju po vizitoni Kosovën pasi ky shtet ka mbajtur zgjedhjet parlamentare. Si e shihni ju si përfaqësues i Shteteve të Bashkuara, rezultatin e këtyre zgjedhjeve?
Matthew Palmer: Shtetet e Bashkuara janë më pak të interesuara për rezultatin e zgjedhjeve krahasuar me vetë procesin. Nëse shikoni procesin, mendoj se duhet ta konsideroni si jashtëzakonisht të suksesshëm. Kosova ka mundësi që është hapësira demokratike më aktive në Ballkanin Perëndimor, tani për tani. Ne kemi pasur zgjedhje më 6 tetor. Askush nuk ka pasur dijeni se kush do të fitojë. Partitë kanë garuar në bazë të ideve, mediat kanë qenë duke sfiduar udhëheqësinë politike, ata kanë garuar në hapësirat mediale, sërish në baza idesh. Sjellja aktuale në zgjedhje ka qenë goxha e mirë. Pra, duke shikuar nga ajo perspektivë, pra se çfarë thonë zgjedhjet për demokracinë e Kosovës, mendoj se përbën rrëfim të mirë. Sa i përket rezultatit, mesazhi për mua, mesazhi për ne, ka qenë se publiku në Kosovë ka kërkuar që të shohë ndryshim. Dhe, ata kanë votuar për ndryshim. Unë besoj se qeveria që po parashikohet, liderët e partive që janë ngjitur më së larti më 6 tetor, e kanë kuptuar këtë mesazh.
Bisedimet për qeverinë e ardhshme janë duke vazhduar në mes të partive që tashmë udhëheqin, Lëvizja Vetëvendosje dhe Lidhja Demokratike e Kosovës, dhe siç thonë ato, një marrëveshje politike përfundimtare për formim të qeverisë, mund të arrihet pas certifikimit të rezultateve. Sipas jush, cilët duhet të jenë hapat e parë të qeverisë së re?
Matthew Palmer: Mendoj se qeveria e re duhet të përcaktojë natyrën e programit të saj. E di se prioritet i liderëve të këtyre dy partive është, siç janë shprehur ata, agjenda e tyre e brendshme, luftimi i korrupsionit, përballja me krim të organizuar, promovimi i transparencës dhe qeverisjes së mirë. Kjo është agjendë, të cilën Shtetet e Bashkuara e mbështesin aktivisht dhe fuqishëm. Në të njëjtën kohë ne shpresojmë se qeveria e re do të lëvizë në baza urgjente, për të identifikuar një rrugë mbrapa për kthim në dialog me Serbinë, që të kthehet në negociata dhe të punojë në mënyrë paralele për të arritur një marrëveshje të plotë për normalizim të marrëdhënieve në mes të Kosovës dhe Serbisë. Ne besojmë se këto dy agjenda, e brendshme dhe ndërkombëtare janë përmbushëse të njëra-tjetrës dhe jo konkurrente.
Si e shihni liderin e Vetëvendosjes, Albin Kurti, si kryeministër të mundshëm të Kosovës. A e shohin Shtetet e Bashkuara atë si partner?
Matthew Palmer: Sigurisht, ajo është shpresa dhe pritja jonë. Kjo do të jetë hera e parë që Vetëvendosje do të jetë në qeverisje. Kjo do të jetë hera e parë që Kurti do të jetë në pozitë publike, nëse gjërat shkojnë ashtu si presin të gjithë. Ne do ta shohim atë si kryeministër, në rast se ai arrin ta fitojë këtë pozitë për veten dhe partinë e tij. Ne presim që ai të jetë një partner i mirë dhe i fuqishëm i Shteteve të Bashkuara, sa i përket adresimit të sfidave të brendshme këtu në Kosovë, në promovimin e qeverisjes së mirë dhe llogaridhënies, në promovimin e rritjes ekonomike, mirëpo po ashtu edhe në punën në mbështetje të një marrëveshjeje me Beogradin për normalizim të plotë të marrëdhënieve. Pra, ne shpresojmë dhe presim që edhe kjo gjë të jetë prioritet i qeverisë së re.
Albin Kurti, si një kryeministër i ri i mundshëm, ka deklaruar se ai nuk e sheh Listën Serbe si partner në formimin e qeverisë, duke e konsideruar atë një dorë të zgjatur të Serbisë në Kosovë. Ai tha se do të preferonte të përfshijë përfaqësues politikë të komunitetit serb që e kanë pranuar pavarësinë e Kosovës. Si e komentoni atë?
Matthew Palmer: Mendoj se Lista Serbe është një parti e krijuar nga komuniteti serb për të përfaqësuar interesat e saj në politikën e Kosovës. Do të ishte thelbësore që qeveria të përfshijë dhe të punojë me ta, dhe të pranojë rolin e tyre kushtetues në politikën e Kosovës.
Si i shikoni përfaqësuesit e tjerë serbë?
Matthew Palmer: Unë mendoj se ka vend që qeveria të angazhohet gjerësisht me më shumë aktorë në këtë proces.
Disa javë më parë, përfaqësuesit e koalicionit të mundshëm qeveritar kanë thënë se synojnë të largojnë taksën e vendosur në importet e Serbisë, që është konsideruar pengesë për dialogun Kosovë-Serbi, dhe ta zëvendësojnë këtë masë me politikën e “reciprocitetit të plotë”, që nënkupton se Kosova do të marrë hapa reciprokë, bazuar në sjelljen e Serbisë. Si e shihni ju këtë politikë të propozuar? A mund ta mbështesë Qeveria amerikane?
Matthew Palmer: Ne, natyrisht, se do të mbështesnim heqjen apo pezullimin e tarifave në baza urgjente. Ne iu kemi kërkuar këtë gjë partnerëve tanë në Kosovë tash e një kohë dhe jemi dëshpëruar nga mosgatishmëria e Kosovës për të marrë një vendim të tillë. Sa i përket reciprocitetit, kjo mua më tingëllon si diçka që mund të negociohet me Beogradin në tavolinë. Prandaj, unë shpresoj se qeveria e Kosovës, autoritetet e Kosovës mund ta gjejnë një rrugë për t’iu kthyer negociatave dhe më pas përmes atij procesi të adresojnë sfidat që kufizojnë apo zvogëlojnë mundësinë e qytetarëve të Kosovës dhe atyre të Serbisë në bërjen e tregtisë dhe biznesit, lirshëm me njëri-tjetrin.
Gjatë diskutimit me studentë, ju thatë se jeni takuar me zotin Kurti dy ditë më parë në Shkup. A keni marrë ndonjë premtim apo ndonjë shenjë, a keni parë që zoti Kurti, në rast se bëhet kryeministër, do ta heqë tarifën dhe do t’iu kthehet negociatave?
Matthew Palmer: Nuk dua të flas në emër të zotit Kurti, mirëpo do të flasë në emër të Shteteve të Bashkuara dhe ne do të dëshironin të shihnim Qeverinë e re rë Kosovës, duke përqafuar si politikë apo si strategji, lëvizjen përpara në drejtim të pajtimit me Serbinë.
Kë e shihni në krye të negociatave në dialog me Serbinë? Kryeministrin apo Presidentin? Ju tani vonë keni thënë në një seancë në Senat se presidenti serb, Aleksandar Vuçiq dhe presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi janë të gatshëm për të negociuar një marrëveshje.
Matthew Palmer: Kjo vendim i takon Kosovës, si dëshiron të bashkëpunojë. Kosova duhet të krijojë një rrugë për t’u kthyer në negociata, për të përcaktuar për veten, rrugën se si dëshiron të përfaqësohet, ndonëse duhet ta çojnë përpara në dialog një person apo ekip që ka fuqi dhe autoritet dhe mund të negociojë me këdo që vendos përpara Serbia në atë proces. Më pas duhet të vendosë edhe për substancën e negociatave, çfarë dëshiron të sigurojë Kosova përmes këtyre negociatave?
A mbështesin Shtetet e Bashkuara deklaratën që ka bërë Kurti rreth asaj se do të përcaktojë parimet para se të kthehet në tavolinën e negociatave? A është e nevojshme një gjë e tillë?
Matthew Palmer: Sërish, Kosova duhet të vendosë vetë si dëshiron t’iu qaset këtyre negociatave. Mirëpo për mua nuk është e qartë nëse diskutimet për parime kanë të bëjnë me parime që Kosova të vendosë vetë apo për parime që Kosova duhet t’i negociojë me Serbinë. Nëse është kjo e fundit, rruga e vetme për ta arritur këtë gjë është kthimi i sërishëm në këtë proces, sërish në tavolinën e negociatave për të biseduar me Beogradin rreth parametrave të negociatave. Nëse ka të bëjë me negociim të parimeve në mesin e përfaqësuesve të institucioneve të Kosovës apo mes partive politike, atëherë kjo më shumë duket si shpërqendrim, nga nevoja e kthimit të bashkëpunimit me Beogradin.
Është thënë se Qeveria amerikane mund të ketë një plan ekonomik për Kosovën dhe Serbinë, për të inkurajuar një marrëveshje politike duke ofruar stimuj ekonomik për të dyja palët. Gjatë një seance dëgjimore në Senat, ju keni përmendur se përmes këtij plani ekonomik, së bashku me angazhimin politik, ju do t’i ndihmoni palët që të gjejnë një marrëveshje të qëndrueshme mes vete. A mund të na sqaroni më shumë se për çfarë stimujsh ekonomikë dhe tregtarë bëhet fjalë?
Matthew Palmer: Mënyra se si ne e shohim këtë, dhe mendoj se ambasadori Grenell ka qenë i qartë në këtë pikë, është se janë bizneset amerikane dhe evropiane që do të ishin të gatshme të investonin në Kosovë dhe Serbi, të cilat hezitojnë ta bëjnë këtë gjë për shkak të mungesës së sigurisë. Klima politike është e tillë që i pamundëson investimet ndërkombëtare në këto dy vende. Pra, a mund të identifikojmë ne biznese që janë të gatshme që nën rrethanat e duhura, me përparim drejt zgjidhjeve, të sjellin para dhe investime të huaja, në Kosovë dhe Serbi duke krijuar vende pune, mundësi ekonomike, të kontribuojnë në rritjen ekonomike, mbi bazën e një përparimi në këtë marrëdhënie. Kjo është ideja?! Mendoj se askush nuk është në pozitë më të mirë ta adresojë këtë sesa ambasadori Richard Grenell.
Ndërkohë, presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, po e përsërit ftesën e tij ndaj kompanisë gjermane “Volkswagen” për të hapur një fabrikë në Serbi. A mundet që kompania “Volkswagen” të jetë një shans ekonomik për Serbinë, por edhe për Kosovën?
Matthew Palmer: Nuk jam në gjendje të parashikoj se cilat ujdi, stimuj apo mundësi investuese mund të paraqiten. Por, sigurisht kompani të rëndësishme amerikane dhe evropiane, janë investitorë potencialë në të dyja ekonomitë.
A mendoni se këto investime do të bëhen pas arritjes së mundshme të marrëveshjes mes Kosovës dhe Serbisë apo paralelisht me bisedimet për marrëveshjen?
Matthew Palmer: Mendoj se paralelisht. Vetë akti i krijimit të stimujveekonomik do të lehtësonte arritjen e një marrëveshjeje në nivel politik. Por natyrisht, me një sens urgjence, të identifikohen shpejt disa nga këto biznese dhe mundësi tregtare, dhe t’i përdorni ato si një shtytës në këtë proces politik.
Ju keni thënë se presidenti Vuçiq është i gatshëm të negociojë marrëveshje duke marrë parasysh se SHBA-ja dëshiron njohje të ndërsjellë mes dy vendeve, si zgjidhje përfundimtare. A do të thotë kjo se Vuçiq është i gatshëm të njohë Kosovën, dhe me çfarë çmimi?
Matthew Palmer: Nuk më përket mua të vendos. Këto janë negociata. Nuk mund t’ju them se ku do të arrijnë palët me këto negociata. Por, unë mund t’ju them me siguri se qëllimi ynë, çfarë ne dëshirojmë të shohim si rezultat përmes këtij procesi të dialogut, është një marrëveshje që në thelbin e saj ka njohjen e ndërsjellë. Kjo është ajo çfarë do të hapte rrugën evropiane për Kosovën dhe Serbinë.
Në çfarë niveli prisni fleksibilitet nga Kosova për të arritur marrëveshje me Serbinë?
Matthew Palmer: Sërish, i takon Kosovës të caktojë parametrat e saj të angazhimit. Unë nuk mund të përmend numra, shembull shtatë nivele. Kjo nuk është mënyra sesi funksionon. Por, do të kërkoj kreativitet, do të kërkoj vullnet politik dhe përkushtim për të bërë kompromis. Dhe, Kosovës nuk po i kërkohet që vetëm të japë në këtë proces, ajo gjithashtu do të fitojë nga ky proces, pra do të avancojë dhe mbrojë interesat e saj. Kjo është natyra e negociatave, e dialogut. Ky proces ka në thelb kompromisin.
A mundet që SHBA-ja të pranojë një zgjidhje që fuqizon një entitet serb brenda Kosovës?
Matthew Palmer: Nuk e kam të qartë se çfarë po mendoni me “fuqizimin” e entitetin serb. Mendoj se në këtë aspekt ka vend për të menduar në mënyrë kreative. Tashmë ka pasur një punë kreative sa i përket idesë së Asociacionit të komunave serbe. Mendoj se duhet bërë më shumë punë në atë drejtim. Por, ekzistojnë shumë mundësi për palët që të gjejnë një rrugë përpara që respekton dhe reflekton interesin e Kosovës dhe të Serbisë, po ashtu. Askush nuk duhet të humbasë në këtë proces. Të dyja palët mund të fitojnë më shumë sesa të humbin.
Sa i përket Asociacionit, ne jemi të vetëdijshëm se Serbia më përpara do ta dëshironte atë më shumë si organizatë me kompetenca ekzekutive, sesa ashtu siç ka vendosur Gjykatat Kushtetuese e Kosovës?
Matthew Palmer: Ka shumë punë për t’u bërë. Por, unë nuk do ta negocioj marrëveshjen mbi bazën e njërës apo tjetrës palë. Unë do ta mbështes procesin, të punoj me palët që t’i ndihmoj ato të arrijnë marrëveshje, të cilën ato mund ta adaptojnë dhe përvetësojnë si të tyren.
Duke parë dështimin e BE-së për të filluar negociatat e pranimit me Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë, a besoni se një dështim i tillë ndikon në mundësinë e një marrëveshjeje midis Kosovës dhe Serbisë, pasi që “anëtarësimi në BE” shihej si një karotë e rëndësishme për të detyruar palët të arrijnë një zgjidhje politike?
Matthew Palmer: Sigurisht, mendoj se është një mesazh thellësisht negativ për të gjithë rajonin. Unë mendoj se është dërguar mesazh negativ jo vetëm për Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë, por gjithashtu krijon një atmosferë negative për procesin e dialogut. Dështimi i Këshillit Evropian për të arritur një kompromis është thellësisht për të ardhur keq, dhe unë besoj se e rikthen procesin dhe dërgon mesazhe negative nga të dyja palët. Por, palët duhet të shkojnë përtej kësaj. Është në interesin e tyre më të mirë për ta bërë këtë, dhe besoj se Këshilli Evropian do të gjejë një mënyrë për të ecur përpara, si për Maqedoninë Veriore ashtu edhe për Shqipërinë, dhe se ata përsëri do të përqendrohen në perspektivën evropiane të të gjithë rajonit. /REL