Shqipëria shihet si një vend i vështirë për të bërë biznes nga investitorët e huaj. Kështu thuhet në raportin e Departamentit Amerikan të Shtetit për Klimën e Investimeve 2022.
Investitorët e huaj përmendin korrupsionin endemik, përfshirë në gjyqësor dhe prokurimet publike, konkurrencën e pandershme, ekonominë informale, ndryshimet e shpeshta të legjislacionit fiskal dhe zbatimin e dobët të kontratave si sfida të vazhdueshme për investimet dhe biznesin në Shqipëri. Raportimet për korrupsion në prokurimet qeveritare janë të zakonshme.
Sipas raportit, përdorimi i vazhdueshëm i kontratave të partneritetit publik privat (PPP) ka reduktuar mundësitë për konkurrencë, përfshirë nga investitorët e huaj, në infrastrukturë dhe sektorë të tjerë.
RAPORTI
Shqipëria është një vend me të ardhura të larta mesatare me një produkt të brendshëm bruto (PBB) prej 16.77 miliardë dollarë (vlerësimi i FMN-së 2021) dhe një popullsi prej rreth 2.9 milionë banorë.
Në vitin 2020, ekonomia u tkurr me 4 për qind në kulmin e COVID-19 dhe në vitin 2021 u rikufizua me një normë rritjeje prej 8.7 për qind. Rritja u nxit nga ndërtimi, lehtësimi i kufizimeve të lidhura me pandeminë, rimëkëmbja e sektorit të turizmit, rritja e sektorit të pasurive të paluajtshme, prodhimi vendas i energjisë elektrike dhe mbështetja e vazhdueshme e politikave buxhetore, monetare dhe fiskale, duke përfshirë mbështetjen e FMN-së dhe BE-së lidhur me pandeminë dhe tërmetet.
Projeksioni fillestar i rritjes për vitin 2022 ishte 4.1 për qind, pavarësisht pasigurive që lidhen me pandeminë, deficitet e larta fiskale dhe borxhin publik, si dhe presionet e jashtme dhe të brendshme inflacioniste. Megjithatë, pasiguritë për shkak të pushtimit rus të Ukrainës në vitin 2022, rritjes së çmimeve të energjisë dhe presioneve inflacioniste, së bashku me hapësirën e kufizuar për manovrim fiskal për shkak të borxhit të lartë publik që kaloi 80 për qind në fund të 2021, paraqesin sfida për ekonominë shqiptare.
Shqipëria u anëtarësua në NATO në 2009 dhe është anëtare e OBT-së që nga viti 2000. Vendi nënshkroi Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit me Bashkimin Evropian në 2006, mori statusin e vendit kandidat në BE në 2014 dhe filloi negociatat e anëtarësimit me BE në korrik 2022.
Kuadri ligjor i Shqipërisë është në përputhje me standardet ndërkombëtare për mbrojtjen dhe inkurajimin e investimeve të huaja dhe nuk diskriminon investitorët e huaj. Ligji për Investimet e Huaja i vitit 1993 përshkruan mbrojtje specifike për investitorët e huaj dhe lejon pronësinë e huaj 100 për qind të kompanive në të gjithë sektorët, përveç disa sektorëve. Traktati i Investimeve Dypalëshe SHBA-Shqipëri, i cili hyri në fuqi në 1998, siguron që investitorët amerikanë të marrin trajtim kombëtar dhe trajtim të kombit më të favorizuar. Shqipëria dhe Shtetet e Bashkuara nënshkruan një Memorandum të Bashkëpunimit Ekonomik në tetor 2020 me qëllim rritjen e tregtisë dhe investimeve mes dy vendeve. Që nga nënshkrimi, kompani të shumta amerikane kanë nënshkruar marrëveshje për projekte madhore në vend.
Si një vend në zhvillim, Shqipëria ofron potencial të madh të pashfrytëzuar për investime të huaja në shumë sektorë duke përfshirë energjinë, turizmin, kujdesin shëndetësor, bujqësinë, naftën dhe minierat, dhe teknologjinë e informacionit dhe komunikimit (TIK). Në dekadën e fundit, Shqipëria ka qenë në gjendje të tërheqë nivele më të mëdha të investimeve të huaja direkte (IHD). Sipas të dhënave të UNCTAD-it, gjatë periudhës 2010-2020, fluksi i IHD-ve ka qenë mesatarisht 1.1 miliardë dollarë dhe stoku i IHD-ve në fund të vitit 2020 arriti në 10 miliardë dollarë ose trefishi i vitit 2010.
Sipas të dhënave paraprake të Bankës së Shqipërisë IHD-të fluksi në vitin 2021 pritet të arrijë në 1 miliardë dollarë. Investimet janë të përqendruara në industritë nxjerrëse dhe përpunuese, pasuritë e paluajtshme, sektorin e energjisë, bankat dhe sigurimet, dhe teknologjinë e informacionit dhe komunikimit. Zvicra, Holanda, Kanadaja, Italia, Turqia, Austria, Bullgaria dhe Franca janë burimet më të mëdha të IHD-ve. Stoku i IHD-ve nga Shtetet e Bashkuara zë një peshë të vogël, por në rritje të shpejtë. Në fund të tremujorit të tretë 2021, stoku i IHD-ve të Shteteve të Bashkuara në Shqipëri arriti në 168 milionë dollarë, nga 99 milionë dollarë në fund të vitit 2020, me një rritje gati 70 për qind.
Pavarësisht një kuadri ligjor të shëndoshë, investitorët e huaj e perceptojnë Shqipërinë si një vend të vështirë për të bërë biznes. Ata përmendin korrupsionin endemik, përfshirë në gjyqësor dhe prokurimet publike, konkurrencën e pandershme, ekonominë informale, ndryshimet e shpeshta të legjislacionit fiskal dhe zbatimin e dobët të kontratave si sfida të vazhdueshme për investimet dhe biznesin në Shqipëri. Raportimet për korrupsion në prokurimet qeveritare janë të zakonshme. Përdorimi i vazhdueshëm i kontratave të partneritetit publik privat (PPP) ka reduktuar mundësitë për konkurrencë, përfshirë nga investitorët e huaj, në infrastrukturë dhe sektorë të tjerë. Analizat e dobëta kosto-përfitim dhe mungesa e ekspertizës teknike në hartimin dhe monitorimin e kontratave PPP janë shqetësime të vazhdueshme. Investitorët amerikanë sfidohen nga korrupsioni dhe përjetësimi i praktikave joformale të biznesit. Disa investitorë amerikanë janë përballur me mosmarrëveshje të diskutueshme tregtare me entitete publike dhe private, duke përfshirë disa që shkuan në arbitrazh ndërkombëtar. Në 2019 dhe 2020, tentativa për investim të një kompanie amerikane dyshohet se u pengua nga disa vendime gjyqësore dhe veprime të dyshimta të palëve të interesuara të përfshira në një mosmarrëveshje mbi investimin. Çështja tani është në arbitrazh ndërkombëtar.
Të drejtat e pronësisë vazhdojnë të jenë një sfidë në Shqipëri, sepse një titull i qartë është i vështirë për t’u marrë. Ka pasur raste të individëve që dyshohet se kanë manipuluar sistemin gjyqësor për të marrë tituj të paligjshëm të tokës. Mbivendosja e titujve të pronësisë është një çështje serioze dhe e zakonshme. Procesi i kompensimit për tokat e konfiskuara nga ish-regjimi komunist vazhdon të jetë i rëndë, joefikas dhe i pamjaftueshëm. Sidoqoftë, parlamenti miratoi një ligj për regjistrimin e kërkesave pronësore më 16 prill 2020, i cili do të sigurojë një lehtësim për mbajtësit e titujve.
Në përpjekje për të kufizuar mundësitë për korrupsion, Qeveria Shqiptare filloi një reformë gjithëpërfshirëse për dixhitalizimin e të gjitha shërbimeve publike. Që nga marsi 2021, 1200 shërbime ose 95 për qind e të gjitha shërbimeve publike për qytetarët dhe bizneset ishin të disponueshme online nëpërmjet Portalit E-Albania. Megjithatë, Shqipëria vazhdon të ketë rezultate të dobëta në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International. Në vitin 2021, Shqipëria ra në vendin e 110-të nga 180 vende, një rënie prej gjashtë vendesh nga viti 2020. Shqipëria vazhdon të renditet e ulët në Indeksin Global të Inovacionit, duke u renditur në 84 nga 132 vende.
Për të trajtuar korrupsionin endemik, Qeveria e Shqipërisë miratoi amendamente gjithëpërfshirëse kushtetuese për të reformuar sistemin gjyqësor të vendit dhe për të përmirësuar sundimin e ligjit në vitin 2016. Zbatimi i reformës në drejtësi është duke u zhvilluar, e mbështetur shumë nga Shtetet e Bashkuara dhe BE, duke përfshirë verifikimin e gjyqtarëve dhe prokurorët për pasuri të pashpjegueshme. Më shumë se gjysma e gjyqtarëve dhe prokurorëve që i janë nënshtruar verifikimit janë shkarkuar për pasuri të pashpjegueshme ose lidhje me krimin e organizuar. BE pret që Shqipëria të tregojë progres në ndjekjen penale të gjyqtarëve dhe prokurorëve, verifikimi i të cilëve zbuloi sjellje të mundshme kriminale. Zbatimi i reformës në drejtësi është në vazhdim dhe përfundimi i saj pritet të përmirësojë klimën e investimeve në vend. Kuvendi i Shqipërisë votoi me shumicë dërrmuese dhe pa kundërshtim për zgjatjen e mandatit të vetingut në shkurt 2022.