Për gati dy dekada, Albani mendonte se ishte i vetmi mashkull që kishte përjetuar dhunë seksuale gjatë luftës në Kosovë.
Kur autoritetet e Kosovës miratuan një ligj që mundësoi njohjen zyrtare të të dhunuarve në luftë, ai e kuptoi se nuk ishte i vetëm.
Albani (emri i ndryshuar) ishte 17 vjeç kur iku me familjen nga një fshat i Kosovës.
U fshehën te të afërmit, por nuk kishte ushqim të mjaftueshëm për të gjithë, kështu që u kthye në shtëpi për të marrë një thes me grurë.
Kur ka hyrë në oborr, është ndaluar, siç thotë ai, nga një grup personash me uniforma të policisë serbe.
E futën me forcë në shtëpi.
“Në fillim nuk e kuptova se çfarë po ndodhte”, thotë Albani, i cili tashmë është dyzet vjeç.
“Ndjeva dhimbje dhe mendova se po më goditnin me thikë pas shpine.
“Më pas kuptova se më zhveshën dhe po më bënin më të keqen. Kam humbur vetëdijen”, thotë ai, ndërsa zëri i dridhet dhe kujtimet i vërshojnë.
Krimet në Velikë dhe Krushë në Kosovë, 25 vjet më vonë: “Ende nuk e kuptoj pse”
Dy dekada të dhunës së marsit në Kosovë që ndryshoi jetën dhe politikën
“As të gjalla, as të vdekura”: Gratë nga Kosova kanë 25 vite në kërkim të të zhdukurve
Dritoni (emri i ndryshuar) e kupton shumë mirë historinë e Albanit.
Të dy nuk janë takuar kurrë, por Dritoni, tashmë në mesin e të 60-ave, ndan një sekret të ngjashëm.
Ai i mbijetoi abuzimeve të shumta seksuale, duke përfshirë përdhunimin në grup në vitin 1999, ndërsa kaloi 30 ditë në paraburgim në Kosovë.
Ai beson se objekti i paraburgimit menaxhohej nga një formacion paraushtarak serb.
Ndonëse e dinte se kishte edhe burra të tjerë që kishin përjetuar të njëjtën dhunë, për vite me radhë nuk fliste për atë që kishte kaluar me askënd, përveç gruas së tij.
Vlerësohet se vetëm gjatë luftës në Kosovë nga 10.000 deri në 20.000 persona kanë përjetuar dhunë seksuale, edhe pse deri më tani nuk ka pasur asnjë hulumtim për të përcaktuar numrin më të saktë.
Serbia iu përgjigj aspiratave të Kosovës për pavarësi duke dërguar forca ushtarake dhe paraushtarake. Të dyja palët akuzohen për krime lufte, si përdhunimi i civilëve.
Në vitin 2018, Kosova miratoi një ligj që u lejonte të mbijetuarve të abuzimit seksual gjatë luftës të merrnin statusin e viktimës civile dhe ndihmë financiare.
Ky vendim i inkurajoi Albanin dhe Drayton të thyejnë heshtjen dy dekadash dhe të flasin për një nga tabutë e fundit të luftës.
Rreth 2000 persona kanë aplikuar dhe 1650 kanë marrë statusin e viktimave civile të luftës deri më tani.
Në mesin e tyre janë 84 burra, sipas të dhënave të Komisionit Kosovar për Njohjen dhe Verifikimin e Statusit të Viktimave Civile të Luftës, në të cilat gazetarët e BBC-së kishin qasje.
Qeveria e Kosovës fillimisht caktoi shkurtin 2023 si afat të aplikimit, por më vonë u shty deri në maj 2025.
Një sekret i mbajtur mirë
Albani jeton ende në shtëpinë modeste familjare ku u përdhunua.
“Është e tmerrshme, por nuk kam pasur kurrë mjetet për të lëvizur”, thotë ai, duke i kthyer sytë.
Korridori ku ai u sulmua lidh një kuzhinë të vogël, banjë dhe dy dhoma gjumi, ku jeton me gruan dhe fëmijët e tij.
Gruaja bën biznes nëpër shtëpi, fëmijët luajnë dhe jeta familjare vazhdon pa e ditur asnjë prej tyre se çfarë ndodhi në shtëpinë e tyre.
“Nuk dua që familja ime ta marrë vesh, sepse edhe sot ka momente që do të doja të mos ekzistoja fare”.
“Më shkatërruan moralin, ndonjëherë shqetësohem akoma nëse jam mjaftueshëm burrë – është një barrë e rëndë”, thotë Albani me ton të sheshtë.
Para se të kërkonte statusin e viktimës civile të luftës, Albani foli vetëm një herë për vuajtjet e tij.
Pak ditë pasi u përdhunua, ai ndau sekretin me të atin.
“Ishte i dërrmuar, por i lumtur që mbijetova, sepse tha se mund të më kishin vrarë”, kujton Albani me lot në faqe.
Dritoni mendoi t’i tregonte babait të tij, por nuk e bëri.
“Ishte i moshuar dhe i sëmurë, kisha frikë se stresi do ta vriste”, thotë ai.
“Megjithatë, babai im e pa që diçka nuk shkonte, më tha se duhej të mbaja diçka brenda”.
Dritoni mori guximin për t’i treguar gruas së tij, e cila lindi fëmijën e tyre të tretë një javë pasi u lirua nga kujdestaria.
“Ajo e pranoi se ajo që ndodhi nuk ishte faji im”, shton ai, duke shtrënguar fytyrën me të dyja duart.
Një pikë heshtjeje për shumë vite
Organizata Human Rights Watch vlerësoi se përdhunimi gjatë luftës në Kosovë ishte “instrument i spastrimit sistematik etnik” nga regjimi i presidentit të atëhershëm të Republikës Federale të Jugosllavisë, Sllobodan Millosheviq.
Për shumë vite, përdhunimi ishte tabu edhe tek femrat shqiptare të Kosovës, thotë Feride Rushiti, mjeke dhe aktiviste për të drejtat e njeriut nga Prishtina.
Rushiti filloi regjistrimin e rasteve të përdhunimeve të kohës së luftës gjatë konfliktit, duke punuar në kampet e refugjatëve në veri të Shqipërisë.
“Stigma ishte e gjithëpranishme – burrat i pengonin gratë të flisnin publikisht për atë që u kishte ndodhur, sepse mendonin se kjo tregonte se si nuk kishin arritur t’i mbronin ato”, thotë ajo.
Qendra e fundit kolektive në Serbi: Një çerek shekulli pritje
Kur mbaroi lufta, Rushiti themeloi Qendrën Kosovare për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës (QKRMT), një organizatë joqeveritare për mbështetje psikologjike dhe ligjore për njerëzit që i kanë mbijetuar dhunës seksuale.
Përderisa gratë ishin në mesin e përfituesve të QKRMT që nga fillimi, burrat filluan të aplikojnë vetëm në vitin 2014, kur ligji u shqyrtua për herë të parë në parlamentin e Kosovës që lejonte personat që i mbijetuan përdhunimit të fitonin statusin zyrtar të viktimave civile të luftës, thotë ai. .
“Pritja tradicionale është që burrat të mbrojnë familjen dhe të mos jenë në pozitën e viktimës”, thekson Rushiti.
Organizatat e specializuara joqeveritare, si QKRMT, bashkëpunojnë me institucionet e Kosovës për të verifikuar të mbijetuarat e përdhunimit në mënyrë që t’u jepet statusi i viktimave civile të luftës.
Pasi të kenë fituar statusin, ata kanë të drejtë për një kompensim të përjetshëm prej rreth 230 euro në muaj, afërsisht një e treta e pagës mesatare në Kosovë.
Këtë vendim Albani e mori vesh në lajme. Vendimi për t’i dhënë fund heshtjes dy dekadash nuk ishte aspak i lehtë.
Ai thotë se ka tentuar të trokasë dy herë në derën e QKRMT-së, por zemra i rrihte fort, duart i dridheshin dhe pëllëmbët i djersiteshin.
Ai ndryshoi mendje të dyja herët.
Pragu i QKRMT-së u kalua në pranverën e vitit 2019.
Dritoni ka dëgjuar edhe për ligjin e ri në lajme, por thotë se ka qenë shumë i stresuar kur ka vendosur të raportojë, saqë as që e mban mend se si ishte.
“Doja shumë të tregoja se çfarë më ndodhi, por ndjeva se nuk kisha ku të shkoja.
“Kur më në fund fola, ndjeva një lehtësim të madh,” kujton ai.
Për vite të tëra pas luftës, të dy morën antidepresantë dhe qetësues të përshkruar nga mjekët për simptoma të tilla si ankthe, ndryshime humori dhe rrahje të zemrës.
Vetëm kur kontaktuan QKRMT-në, me ndihmën e ekspertëve, filluan të merren me rrënjën e problemit.
“Më thanë se nuk kisha faj”, thotë Albani.
“Unë kam qenë thjesht një civil i pafuqishëm dhe fajin e kanë kriminelët që ma kanë bërë këtë”, shton ai.
Duke reflektuar për vitet e tij të heshtjes, Dritoni thotë se ka luftuar për një kohë të gjatë se “kë të raportojë”.
“Unë ende ndihem si një njeri i rrënuar.
“Por vetëm kur tregova se çfarë ndodhi, arrita të gjeja një mënyrë për ta përballuar atë barrë pak më mirë.”
Kur shikon lajmet për konfliktet në Ukrainë, Izrael dhe Gaza, shpesh mendon se gjëra të ngjashme po ndodhin në pjesë të tjera të botës.
“Raporto – ky është mesazhi im për të gjithë ata që kanë kaluar atë që kam kaluar unë.
“Nuk është turp”.
“Shumë të mbijetuar tregojnë gatishmërinë e tyre për të dëshmuar në gjykatë, por më së shpeshti nuk e dinë identitetin e autorëve”, thotë Selvi Izeti, psikolog i QKRMT-së.
“Rrallëherë marrim emra ose informacione se si dukeshin autorët, pasi disa mbanin maska.
Dritoni kujton ndarjen e kujdestarisë me “pesë apo gjashtë” burra të tjerë që pësuan abuzime të ngjashme, por nuk është në kontakt me asnjërin prej tyre.
“Do të doja t’i gjeja dhe të shkëmbeja informacione për autorët, por nuk jam i sigurt se ku të kërkoj.
“Kam frikë se po trokas në derën e gabuar”, thotë ai.
Në një vendim të vitit 2021, i cili konsiderohet historik, ish-polici Zoran Vukotiq nga Kosova u dënua me 10 vjet burg për përdhunim të grave dhe pjesëmarrje në dëbimin e civilëve shqiptarë gjatë luftës.
Ky ishte vendimi i parë për abuzim seksual gjatë luftës së viteve 1998-1999 në Kosovë. vit dhe Izeti e cilëson si “pikë kthese”.
“Ajo u dha shpresë atyre që i mbijetuan përdhunimit, se autorët mund të dënoheshin shumë vite më vonë,” thotë ai.
Disa vende në Ballkan, si Kroacia dhe Bosnja dhe Hercegovina, kanë ligje të ngjashme.
Megjithatë, në Serbi, ligji nuk i njeh personat që i kanë mbijetuar dhunës seksuale si viktima civile të luftës.
Deri më tani, zyrtarisht nuk kishte burra nga komuniteti serb në Kosovë që do të flisnin publikisht për përvojën e përdhunimit gjatë luftës.
BBC kontaktoi Ministrinë e Punës, Punësimit, Çështjeve Sociale dhe Çështjeve të Veteranëve, por asnjë përgjigje nuk mori deri në kohën e publikimit të tekstit.