Një prokuror ndërkombëtar për krimet e luftës tha të martën se provat që dalin nga varrezat masive në Siri kanë ekspozuar një “makineri vdekjeje” të drejtuar nga shteti nën udhëheqësin e rrëzuar Bashar al-Assad. Reuters raporton se ai vlerësoi më shumë se 100,000 njerëz u torturuan dhe u vranë që nga viti 2013.
Duke folur pas vizitës në dy varrezat masive në qytetet e Qutayfah dhe Najha pranë Damaskut, ish-ambasadori amerikan për krimet e luftës Stephen Rapp i tha Reuters: “Ne sigurisht kemi më shumë se 100,000 njerëz që u zhdukën dhe u torturuan për vdekje në këtë makineri. Unë nuk kam shumë dyshime për ato lloj numrash duke pasur parasysh atë që kemi parë në këto varre masive. Ne me të vërtetë nuk kemi parë diçka të tillë që nga nazistët”, tha Rapp, i cili drejtoi ndjekjet penale në gjykatat e krimeve të luftës në Ruanda dhe Sierra Leone dhe po punon me shoqërinë civile siriane për të dokumentuar provat e krimeve të luftës dhe po ndihmon për t’u përgatitur për çdo gjykim eventual.
“Nga policia sekrete që zhduku njerëzit nga rrugët dhe shtëpitë e tyre, të burgosurit dhe hetuesit që i lanë të vdisnin nga uria dhe i torturuan deri në vdekje, tek shoferët e kamionëve dhe shoferët e buldozerëve që fshihnin trupat e tyre, mijëra njerëz punonin në këtë sistem të vrasjeve“, tha Rapp për Reuters.
“Po flasim për një sistem terrori shtetëror, i cili u shndërrua në një makineri vdekjeje”.
Qindra mijëra sirianë vlerësohet të jenë vrarë që nga viti 2011, kur shtypja e protestave kundër tij nga ana e Asadit u shndërrua në një luftë në shkallë të gjerë.
Si Assad ashtu edhe babai i tij Hafez, i cili i parapriu atij si president dhe vdiq në vitin 2000, janë akuzuar prej kohësh nga grupet e të drejtave dhe qeveritë për vrasje të përhapura jashtëgjyqësore, duke përfshirë ekzekutime masive brenda sistemit të burgjeve të vendit dhe përdorimin e armëve kimike kundër popullit sirian.
Assad, i cili iku në Moskë, e kishte mohuar vazhdimisht se qeveria e tij kishte kryer shkelje të të drejtave të njeriut dhe i kishte cilësuar kritikuesit e tij si ekstremistë.
Kreu i organizatës mbrojtëse siriane me bazë në SHBA , Task Forca Siriane e Emergjencave , Mouaz Moustafa, i cili gjithashtu vizitoi Qutayfah, 40 km në veri të Damaskut, ka vlerësuar se të paktën 100,000 trupa janë varrosur vetëm atje.
“VENDI I TMERREVE”
Komisioni Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur në Hagë tha veçmas se kishte marrë të dhëna që tregojnë se mund të ketë deri në 66 varreza masive ende të paverifikuara në Siri. Më shumë se 157,000 njerëz janë raportuar të zhdukur në komision.
Kryetarja e Komisionit Kathryne Bomberger i tha Reuters se raportimi i të zhdukurve tani po “shpërthente” me kontakte të reja nga familjet. Ndërsa gjatë luftërave ballkanike të viteve 1990. U zhdukën rreth 40,000 njerëz.
Për familjet, kërkimi i së vërtetës në Siri mund të jetë i gjatë dhe i vështirë. Një përputhje e ADN-së do të kërkojë të paktën tre të afërm që të ofrojnë mostra referencë të ADN-së dhe të marrin një mostër të ADN-së nga secila prej këtyre mbetjeve skeletore të gjetura në varre, tha Bomberger.
Komisioni bëri thirrje që vendet të mbroheshin në mënyrë që të ruheshin provat për gjykimet e mundshme, por vendet e varrezave masive ishin lehtësisht të arritshme të martën.
Shtetet e Bashkuara janë të angazhuara me një numër organesh të OKB-së për të siguruar që populli sirian të marrë përgjigje dhe llogaridhënie, tha Departamenti i Shtetit të martën.
Banorët sirianë që jetonin pranë Qutayfah, një ish-bazë ushtarake ku ndodhej një nga vendet, dhe një varrezë në Najha, e përdorur për të fshehur trupat nga vendet e paraburgimit, përshkruan se shihnin një rrjedhë të qëndrueshme kamionësh frigoriferikë që dërgonin trupa të cilët u hodhën në llogore të gjata të gërmuara me buldozerë.
“Varret ishin përgatitur në mënyrë të organizuar – vinte kamioni, shkarkonte ngarkesën që kishte dhe largohej, me to kishte automjete të sigurisë dhe nuk lejohej të afrohej, kushdo që afrohej, zbriste me ta. Abb Khalid, i cili punon si fermer pranë varrezave të Naxhës, tha.
Në Qutayfah, banorët nuk pranuan të flisnin në kamera ose të përdornin emrat e tyre nga frika e ndëshkimit, duke thënë se nuk ishin ende të sigurt se zona ishte e sigurt pas rënies së Asadit.
“Ky është vendi i tmerreve,” tha njëri të martën.
Brenda një vendi të mbyllur me mure çimentoje, tre fëmijë luanin pranë një automjeti satelitor ushtarak të prodhuar nga Rusia. Toka ishte e sheshtë dhe e rrafshuar, me shenja të gjata, të drejta ku besohej se trupat ishin varrosur.
IMAZHE SATELITORE
Imazhet satelitore të analizuara nga Reuters treguan se gërmimet në shkallë të gjerë filluan në vendndodhje midis viteve 2012 dhe 2014 dhe vazhduan deri në vitin 2022. Imazhet e shumta satelitore të marra nga Maxar gjatë asaj kohe treguan një gërmues dhe llogore të mëdha të dukshme në vend, së bashku me tre ose katër të mëdha kamionë.
Omar Hujeirati, një ish-udhëheqës i protestës kundër Asadit, i cili jeton pranë varrezave Najha, të cilat u përdorën derisa u krijua vendi më i madh Qutayfah sepse ishte plot, tha se ai dyshonte se disa nga anëtarët e familjes së tij të humbur mund të ishin në varr.
Ai beson se të paktën disa nga të arrestuarit, duke përfshirë dy djem dhe katër vëllezër, u arrestuan për protesta kundër qeverisë së Asadit.
Detajet e varrezave masive të Sirisë dolën për herë të parë gjatë seancave gjyqësore gjermane dhe dëshmisë së Kongresit amerikan në 2021 dhe 2023. Një burrë i identifikuar vetëm si “gërmuesi i varreve” dëshmoi vazhdimisht si dëshmitar për punën e tij në vendet Najha dhe Qutayfah gjatë gjyqit gjerman për zyrtarët e qeverisë siriane.
Ndërsa punonte në varrezat përreth Damaskut në fund të vitit 2011, dy oficerë të inteligjencës u shfaqën në zyrën e tij dhe e urdhëruan atë dhe kolegët e tij të transportonin dhe varrosnin kufomat. Ai dëshmoi se hipi në një furgon të dekoruar me fotografi të Assadit dhe udhëtonte në vendet disa herë në javë midis 2011 dhe 2018, i ndjekur nga kamionë të mëdhenj frigoriferikë të mbushur me trupa.
Kamionët bartën disa qindra kufoma nga spitalet ushtarake Tishreen, Mezzeh dhe Harasta në Najha dhe Qutayfah, tha ai në gjyq. Në lokacione tashmë ishin hapur llogore të thella dhe varrmihësi dhe kolegët e tij do të shkarkonin kufomat në llogore, të cilat do të mbuloheshin me papastërti nga ekskavatorët sapo të mbushej një pjesë e hendekut, tha ai.
“Çdo javë, dy herë në javë, vinin tre kamionë rimorkio, të mbushura me 300 deri në 600 trupa të viktimave të torturës, urisë dhe ekzekutimit nga spitalet ushtarake dhe degët e inteligjencës përreth Damaskut,” i tha ai Kongresit në një deklaratë me shkrim.
Varrmihësi u arratis nga Siria në Evropë në vitin 2018 dhe ka dëshmuar vazhdimisht për varrezat masive, por gjithmonë me identitetin e tij të mbrojtur nga publiku dhe media.