Asgjë nuk duket se mund ta ndalë marrshimin e Vetëvendosjes së Albin Kurtit drejt pushtetit. Ka pak rëndësi nëse kjo do të arrihet duke fituar zgjedhjet të vetëm, siç edhe pretendojnë, apo me arritjen e shumicës së nevojshme në një aleancë me një forcë të mundshme politike të kryetares së Kuvendit, Vjosa Osmani, tashmë të larguar nga partia e saj. Është shumë e vështirë që maxhoranca e dobët e kryeministrit Avdullah Hoti të rezistojë deri në fund të mandatit, sidomos po të kemi parasysh se asnjë qeveri kosovare deri më sot nuk ka arritur të qeverisë një mandat të plotë. Përpara është zgjedhja e presidentit, që edhe kjo mund të jetë e parakohshme për shkak të një zyrtarizimi eventual të akuzave të Gjykatës Speciale ndaj presidentit Thaçi.
Në një Kosovë të mbytur nga korrupsioni dhe mungesa e moralit politik, Vetëvendosja është e vetmja forcë e qënësishme në skakierën politike të Prishtinës që mund të pretendojë anti-korrupsionin dhe integritetin moral. Pra sipas të gjitha gjasave kryeministri i arshëm i Kosovës do të quhet Albin Kurti. Por a është kjo domosdoshmërisht një gjë e mirë për Kosovën ?
Socialdemokratë, apo të majtë ekstremë ?
Vetëvendosja pretendon të jetë një forcë politike e qendrës së majtë, ose thënë ndryshe një e majtë e moderuar. Lideri i saj Albin Kurti ka deklaruar vazhdimisht se ai dhe forca që ai drejton kanë bindje socialdemokrate. Mirëpo nuk mjaftojnë vetëdeklarimet për të definuar ideologjinë e një force politike. Më shumë këtë e tregon pozicioni politik dhe mbi të gjitha programi i saj. Vetëvendosja përveç qasjes anti-oligarki, (temë e preferuar e populistëve të majtë kjo kudo në Europë) ka në programin e saj edhe krijimin e një banke zhvillimore (shtetërore) që do të ndërhyjë në treg për të ulur koston e financimit për prodhuesit kosovarë, fermerët dhe bizneset.
Do të mjaftonin këta shembuj për të parë tek Vetvendosja një prirje drejt së majtës ekstreme, shumë të rrezikshme për tregun e lirë dhe marrëdhënies së privatit me shtetin. Kur shteti ndërhyn si faktor në treg, kjo mund të sjellë një reagim të këtij të fundit që sot është e vështirë të parashikohet. Cili investitor i huaj do të dëshironte të investonte paratë e tij në një treg ku shteti nga faktor rregullues shndërrohet në aktor të dorës së parë? Çfarë ndodh me ato banka të huaja që operojnë sot në Kosovë e që do të konkurohen në mënyrë deluajale nga shteti? Çfarë ndodh me tregun nëse Vetëvendosja nesër në pushtet dëshiron të hyjë si aktor edhe në sektorë të tjerë të ekonomisë ?
Adam Smith na mëson se tregjet kanë aftësi vetërregulluese. Teoria e tij e ‘’Dorës së padukshme’’ që stabilizon tregjet është sot aksiomë e pranuar gjerësisht në modelin ekonomik perëndimor. Ndërhyrja e shtetit në tregun e lirë është së paku një ndërmarrje e rrezikshme. Mirëpo Vetëvendosje planifikon që ‘’dorën e padukshme’’ të Adam Smith-it ta zëvendësojë me ‘’dorën e ngrohtë’’ të Albin Kurtit.
Teori të ngjashme mund t’i gjesh në forca të ekstremit të majtë, si Franca e Panënshtruar e Zhan-Lyk Melonshon (La France Insoumise, Jean-Luc Mélonchon), por kurrsesi në forcat e qendrës së majtë që sot janë në pushtet në shumë vende të Europës.
Sulmet ndaj të ashtuquajturve oligarkë janë një tjetër tregues për populizmin e Vetëvendosjes. Një shoqëri mund të zgjedhë qeveritarët e saj, një shoqëri mund të krijojë një sistem gjyqësor të pavarur, një shoqëri mund të krijojë një sistem të pakorruptuar. Këto janë premtime normale për një forcë politike. Në një sistem ku qeverisja nuk është e korruptuar, ku drejtësia funksionon dhe ku tregu është i lirë nuk ka vend për oligarkë. Por nëse në vend të kësaj premtojmë luftë ndaj oligarkisë, shteti nuk është më shtet, por diktaturë e proletariatit, e cila pjesë të filozofisë politike ka ndëshkimin. Ne zgjedhim kush na drejton, por jo kush bëhet biznesmen i sukseshëm. Një biznesmen i kryen praktikat korruptive me shtetin dhe në këtë rast fajtori më i madh është shteti dhe jo biznesmeni. Ne nuk mund të bëjmë fajtor apriori biznesmenin. Shpesh në vende të korruptuara, dhënie e ryshfetit është e vetmja formë që i lihet biznesit për të mbijetuar.
Politika e jashtme dhe negociatat me Serbinë
Edhe qasja e Vetëvendosjes ndaj politikës së jashtme është populiste dhe në shumë raste e rrezikshme. Me gjithë luftën heroike të popullit të Kosovës për liri, pa SHBA-të dhe ndërhyrjen e tyre energjike Kosova sot do të ishte ende një provincë e Serbisë. Vetë ekzistenca e Kosovës sot si shtet i pavarur varet nga garancia amerikane. Kosova nuk ka ushtri të qënësishme. Kosova (edhe bashke me Shqipërinë po të doni) nuk përballet dot ushtarakisht me Serbinë, e cila posedon ushtrinë më të fortë të raonit dhe vijon procesin e armatimit. Kakofonia europiane nuk e mbron dot Kosovën, siç nuk e ka mbrojtur asnjëherë përgjatë historisë. Për të mos përmendur faktin kokëfortë se mbrojtja e vetë Europës sot varet nga SHBA-të.
Mirëpo Vetëvendosja ka një qasje sa jo-realiste aq të rrezikshme në raport me SHBA-të. Pozicionet e saj sidomos në raport me paktin e arritur në Shtëpinë e Bardhë me 4 shtator (nga i cili Kosova nuk humbet asgjë), detyruan të dërguarin e presidentit Donald Trump, Richard Grenell, të deklaronte se Albin Kurti ishte në mënyrë konstante kundra Amerikës. Ai kishte qenë kundrër George Bush, kundër Barak Obama dhe tashmë kundër Donald Trump. Kjo duhet të shërbejë si një sinjal alarmi për liderin e Vetëvendosjes. Një lider i papranuar nga Amerika nuk mund të jetë i pranuar nga shqiptarët.
Për të treguar se Vetëvendosja nuk është anti-amerikane eksponentëve të saj iu pëlqen të citojnë raportin e Departamentit të Shtetit, i cili përshëndeste qasjen anti-korrupsion të qeverisë Kurti. Ky shembull tregon objektivitetin e raportit dhe flet për një çështje të caktuar si korrupsioni, por kurrsesi nuk mund të merret si aprovim i Departamentit të Shtetit për çdo qëndrim të Vetëvendosjes.
Albin Kurti akuzon kryeministrin Hoti se po negocion me një ish ministër të Millosheviçit. Albin Kurti ka gjithashtu një qajse pothuajse armiqësore ndaj kryeministrit shqiptar Edi Rama.
Personalisht nuk më pëlqen presidenti Donald Trump dhe as i dërguari i tij special Richard Grenell. Gjithashtu nuk më pëlqen presidenti Aleksandër Vuçiç e as kryeministri Edi Rama. Mirëpo nuk e vendosim ne as kush e udhëheq Amerikën e as kë dërgon ajo në Kosovë, as kush e udhëheq Serbinë e me cilin serb do të duhet të negociosh, as kush e udhëheq Shqipërinë e me cilin shqiptar do të bashkëpunosh. Albin Kurti nuk e ka luksin të zgjedhë interlokutorin e tij. Ai do të duhej thjesht të mos shkelë disa vija të kuqe si marrëdhënia me Shqipërinë dhe marrëdhënia me SHBA-të.
Edhe në raport me negociatat që duhen zhvilluar me Serbinë qasja e Vetëvendosjes është jo realiste. Kërkesat maksimaliste të Albin Kurtit ndaj Serbisë të bëjnë të mendosh për një superfuqi që negocion me një shtet të dorës së dytë. Vetëvendosje kërkon nga Serbia të njohë Kosovën, të paguajë reparacionet e luftës, të përgjigjet për të pagjeturit, të dëmshpërblejë vjedhjet e grabitjet e forcave serbe gjatë luftës, etj. Megjithëse kërkesat janë të drejta, ato nuk janë realiste dhe fakti që janë të drejta nuk mjafton që ato të plotësohen. Për t’iu imponuar Serbisë të plotësojë të tilla kërkesa nevojitet forca e një superfuqie që ka mjetet e duhura dhe peshën e nevojshme në arenën ndërkombëtare për ta bërë këtë. Në mungesë të kësaj, Kosova do të duhet të forcojë pozicionin e saj në raport me SHBA-të dhe të dialogojë në mënyrë konstruktive. Pa SHBA-të pala kosovare është tmerrësisht e dobët në bisedime.
I vetmi plan i artikuluar i Albin Kurtit për t’iu imponuar Serbisë është kushtëzimi që kjo e fundit do të ketë për të stabilizuar kufijtë e saj përpara një antarësimi eventual në BE. Dmth Serbia do të jetë e detyruar të njohë Kosovën përpara se të pretendojë antarësimin në BE. Ky është një faktor në favor të Kosovës, por nëse do të marrim parasysh ngadalësinë e përparimit të Serbisë në procesin e negociatave (deri tani ka plotësuar vetëm tre kapituj), ky është një faktor i së ardhmes aspak të afërt. Deri atëherë Kosovës do t’i duhet të endet në pasiguri.
Minishengeni ballkanik dhe qasja proteksioniste
Kundërshtimi që i bën Vetëvendosje minishengenit tregon shumë për vizionin e saj. Argumentimi kundra tij bazohet kryesisht në rrezikun e një ekspansioni serb në Shqipëri e Kosovë, duke nënkuptuar pafuqinë e ekonomive shqiptare për të përballuar fluksin e mallrave serbe në tregun e përbashkët.
Në një nga intervistat e tij, Albin Kurti arsyetonte se në një marrëveshje mes Francës dhe Gjermanisë në rastin më të mirë fitojnë të dyja, por nëse Franca do të bënte marrëveshje me një shtet të pazhvilluar afrikan, dihet cili përfiton.
Kjo teori e liderit të Vetëvendosjes vë në dyshim qasjen e tij në raport me BE. Vetëvendosja pretendon të jetë një forcë pro BE, por qasja proteksioniste që ajo ka në raport me minishengenin vë në dyshim sinqeritetin e këtij pozicioni. Nëse ndjekim logjikën e Albin Kurtit sot BE nuk do të ekzistonte, pasi nëse nga hyrja e Francës dhe e Gjermanisë në një treg të përbashkët në rastin më të mirë fitojnë të dyja, ndërsa nga hyrja e këtyre dy shtete në një treg të përbashkët me shtete si Rumania e Bullgaria dihet se cili përfiton.
Qasja mbarëkombëtare
Hapja e degës së Vetëvendosjes në Tiranë dhe plani për të hapur edhe një degë në Shkup e bëjnë këtë forcën e parë politike që ka një qasje mbarëkombëtare dhe kjo krijon disa probleme.
Albin Kurti sulmon BE-në bazuar në vlerat e vetë BE-së, ai sulmon SHBA-të bazuar në vetë vlerat amerikane, por harron ose do të harrojë se kjo lëvizje e Vetëvendosjes bië ndesh me vetë vlerat e saj. Parimi bazë i krijimit të Vetëvendosjes mishërohet në vetë emrin e saj. Por kur një forcë politike krijon degë në Shqipëri dhe në Maqedoninë e Veriut synohet që Vetëvendosja të ‘’vetëvendosë’’ edhe jashtë kufijve të Kosovës. Ky është natyrisht një projekt i dështuar që në gjenezë, pasi nuk mund të pretendosh nga qytetarët e Shqipërisë të përkrahin një forcë politike vasale të qendrës së saj në Prishtinë pa i prekur ata në krenari. Por kjo qasje mund të krijojë ndasi të thella e të pariparueshme të Vetëvendosjes me liderët politikë në Tiranë e në Shkup. Do të jetë e vështirë për ta të kapërdijnë një opozitë që iu bëhet nga këto degë me dirigjim nga qendra në Prishtinë dhe njëkohësisht të ruajnë një mardhënie të mirë me lidershipin e Vetëvendosjes.
Përmbledhje
Ësht e vështirë për të mos thënë e pamundur të gjesh në historinë e Botës një forcë politike me tendencat e Vetëvendosjes, e cila të mos ketë përfunduar në rastin më të mirë në autokraci e në rastin më të keq në diktaturë.
Suksesi i Vetëvendosjes në Kosovë shpjegohet nga dy faktorë kryesore. Së pari korrupsioni i lidershipit politik në Kosovë që zgjat prej dy dekadash ka krijuar një pakënaqësi të tillë në popull, sa njerëzit e kanë përkrahur masivisht Vetëvendosjen, jo aq për idetë majtiste e proteksioniste, sesa për qasjen e saj të admirueshme anti-korrupsion.
Së dyti Kosova në shekullin që kaloi ka vuajtur kryesisht nga politikat shtypëse e kolonialiste të Serbisë, por jo nga Komunizmi edhe për faktin se regjimi i Titos ishte një komunizëm hibrid dhe shumë liberal. Mirëpo në Shqipëri në kemi vuajtur një komunizëm shumë më të rëndë dhe ky fakt redukton mundësitë e suksesit të forcave me vokacion drejt së majtës ekstreme.
Vetëvendosje është ende në kohë për të rishikuar disa nga qëndrimet e saj. Nuk është shumë vonë për të pasur një qasje më dashamirëse ndaj SHBA-ve, ndaj lidershipit shqiptar kushdo qoftë ai dhe ndaj tregut të lirë në përgjithësi (përfshirë minishengenin). Përndryshe ajo është e destinuar të dështojë në të gjitha aspiratat e saj.
Në mendimin politik perëndimor revolucionarët konsiderohen si më të rrezikshëm e më të dëmshëm se të korruptuarit.