Në rrethana të tjera nuk do të kisha marrë mundimin t’i shkruaja këto radhë. Por ja që, krejt rastësisht, dy a tri ditë më parë, në një studio televizive pashë z. Sali Berisha dhe, nuk e di pse, bëra durim ta dëgjoj për disa minuta. Jo deri në fund.
Ta dëgjosh të flasë për një kohë të gjatë këtë njeri duhet të jesh ose patologjikisht naiv—siç është ai vetë një gënjeshtar patalologjik—ose një njeri trushpëlarë, që nuk e vë në punë aftësinë e vet për të arsyetuar.
Nuk mbaj mend se kur e kisha dëgjuar të fliste për herë të fundit zotin Berisha, por duhet të ketë qenë shumë kohë më parë. Ndoshta një vit e gjysmë më parë, në revoltat e dhunshme të opozitës pasi ajo u largua nga parlamenti, në fillimin e vitit që shkoi.
Aq pak sa e dëgjova të fliste këtë herë, në atë studio televizive, z. Berisha më bindi edhe një herë për ato çka unë i kam ditur përgjatë këtyre tridhjetë viteve të fundit—se ky njeri është një demagog i pandreqshëm, se ky njeri është shumë i paditur, se ky njeri është i paaftë që të arsyetojë në mënyrë racionale dhe prandaj përdor sofizma (nënteksti i të cilave lexohet lehtësisht) dhe se ky njeri është një politikan mëkatar dhe ende i rrezikshëm.
Në ato pak minuta që e dëgjova z. Berisha në kokë kisha vetëm një mendim ose, më mirë të them, i bëja vetes këto pyetje:
Si është e mundur që e kemi “zgjedhur” këtë njeri të jetë kreu i shtetit tonë dhe kreu i qeverisë që e ka drejtuar vendin tonë për një kohë kaq të gjatë—plot 13 vite? Si është e mundur që e kemi lejuar këtë njeri të bëjë çfarë dhe si ka dashur me këtë vend? Si është e mundur që e lejuam këtë njeri të kthehej në politikë dhe të merrte frenat e qeverisë edhe pas tragjedisë që ai i shkaktoi këtij vendi dhe këtij populli 23 vite më parë, më 1997? Si është e mundur që ka ende njerëz që i besojnë këtij njeriu, i shkojnë pas dhe e duan sërish në politikë?
Ka vërtet diçka që nuk shkon në tërë këtë histori, e cila flet për një psikozë gjerësisht të përhapur në një popullatë kaq shumë të fragmentarizuar e të përçarë—deri tridhjetë vite më parë nga një sistem komunist, i cili instigoi “luftën e klasave” dhe deri vonë nga vetë politikat e ndjekura nga z. Berisha—sa e bëjnë të vështirë të kuptuarit e një dukurie të tillë.
Sa kohë që politika shqiptare dhe vullneti i qytetarëve të këtij vendi janë treguar tërësisht të paaftë ta nxjerrin jashtë loje një individ si z. Berisha, të cilin unë me kohë e kam cilësuar si një “fatkeqësi kombëtare”, mbetet vetëm të presim që, atë çka deri më sot nuk e kanë bërë dot një politikë demokratike konsekuente dhe ligjet e një sistemi drejtësie të korruptuar, ta bëjë ligji biologjik, njëlloj i hekurt për të gjithë njerëzit.
* * *
Përmendja e ish-kryeministrit Berisha më jep rast të them dy fjalë edhe për kryeministrin aktuar të vendit, z. Edi Rama. Unë nuk i kam fshehur asnjëherë simpatitë e mia politike për të majtën shqiptare dhe për Partinë Socialiste që e përfaqëson atë.
Nuk i kam mohuar madje as arritjet e mëdha të z. Rama në dy mandatet e tij të parë si kryetar i Bashkisë së Tiranës dhe si kryeministër në mandatin e parë të qeverisjes.
Por kam pasur dhe vazhdoj të kem vërejtje dhe pakënaqësi sa i përket metodës autokratike dhe here-herë laissez-faire të qeverisjes së vendit prej tij në mandatin e dytë si kryeministër, mungesës së ndjeshme të transparencës me publikun dhe punës së një pjesë të anëtarëve të kabinetit të tij qeveritar dhe këto vërejtje i kam bërë publike nga koha në kohë.
Më lejoni të pohoj qysh në fillim atë që unë nuk them. Unë në asnjë mënyrë nuk e krahasoj z. Rama me paraardhësin e tij, z. Berisha. Mes tyre nuk mund të bëhet asnjë lloj krahasimi. Kurrsesi.
Edhe pse si njëri, dhe tjetri janë produkte të së njëjtës shoqëri, ata janë gatuar prej një brumi që i dallon shumë prej njëri-tjetrit, jo vetëm si dy gjenerata të ndryshme dhe jo vetëm politikisht por, në radhë të parë, kulturalisht.
Megjithatë, druaj se z. Berisha “pashmangësisht” ka qenë një shembull i keq për z. Rama si kryeministër dhe këtë e shoh te zelli i këtij të fundit për të qëndruar, njëlloj si i pari, sa më gjatë në pushtet.
Unë dëshiroj që Partia Socialiste të fitojë sërish në zgjedhjet e ardhshme një mandat të tretë për të drejtuar vendin. Arsyeja dhe përvoja më thonë se nën qeverisjen e kësaj partie Shqipëria ka bërë më shumë përpara.
Por i druhem një mandati të tretë të z. Rama, si individ, në krye të qeverisë socialiste, siç edhe e kam parë dhe e shoh me shqetësim “saldimin” e tij dhe të autoritetit të tij “absolut” në krye të Partisë Sociliste duke e dobësuar—në mos edhe asgjësuar—demokracinë e brendshme në atë parti.
Një mandat i tretë, madje edhe një mandat i katërt qeverisës për një lider politik në një vend demokratik nuk janë të pamundur dhe as domosdo një gjë e keqe. Franklin Delano Roosevelt vdiq në fillim të mandatit të tij të katërt si President i Shteteve të Bashkuara. Konrad Adenauer u detyrua të jepte dorëheqjen si Kancelar i Gjermanisë Federale gjatë mandatit të tij të katërt. Pierre Trudeau shërbeu si kryeminsitër i Kanadasë për më shumë se 15 vite me radhë, duke drejtuar katër kabinete qeveritarë.
Margaret Thatcher shërbeu si kryeministre e Anglisë për tre mandate radhazi. Helmut Kohl u zgjodh Kancelar i Gjermanisë Federale tri herë radhazi dhe një herë të katërt si Kancelar i Gjermanisë së bashkuar. Tony Blair hoqi dorë nga posti i kryeministrit të Anglisë në mes të mandatit të tij të tretë. Angela Merkel vazhdon të mbajë mandatin e saj të katërt (dhe të fundit sipas vetë deklaratave të saj) si Kancelare e Gjermanisë.
Por rastet e mësipërm nuk kanë dhe s’mund të kenë asnjë domethënie për një vend si Shqipëria. Z. Rama, i cili ka bërë mjaft që fytyra e Tiranës dhe e tërë Shqipërisë të ndryshojnë shumë në këta njëzet vitet e fundit, duket se nuk beson më as vetë në filozofinë e tij politike dhe i ka konsumuar vullnetin dhe aftësitë e tij për të bërë më shumë, edhe nëse ai vetë nuk e beson (dhe s’ka se si ta besojë) këtë.
Rama as është dhe as mund të bëhet një FDR, një Adenauer apo një Trudeau, një Thatcher apo një Kohl, një Blair apo një Merkel. Ata ishin të gjithë liderë të mëdhenj të demokracive më të mëdha të globit.
Ata kishin jo vetëm resurset e nevojshme për transformimin e shoqërive të tyre në shoqëritë më të avancuara që historia ka njohur ndonjëherë, por edhe dituritë, mençurinë, vullnetin, talentin, kulturën politike demokratike dhe të gjitha ato nuts and bolts që e bëjnë një demokraci të funksionojë dhe një shoqëri të shkojë përpara.
Mençuria e z. Rama, për të cilën ai edhe do të gjykohet e do vlerësohet në fund të fundit, është që, nëse Partia Socialiste i fiton zgjedhjet parlamentare në pranverën e vitit të ardhshëm, siç unë besoj se do të ndodhë, të mundësojë krijimin e një kabineti qeveritar me socialistë të rinj, me njerëz të arsimuar mirë, qytetarë të devotshëm që duan dhe kanë të gjitha aftësitë për t’i shërbyer interesit publik dhe interesave kombëtarë.
Kjo do e bënte z. Rama politikisht më pak të pushtetshëm, por moralisht shumë më tepër të tillë.
