OSBE-ODIHR ka publikuar Raportin përfundimtar për zgjedhjet lokale të 30 qershorit, një raport me 34 faqe ku ka prezantuar të gjitha gjetjet e misionit, para, gjatë dhe pas zgjedhjeve Në raport vlerësohet fakti që zgjedhjet ishin të qeta, megjithëse fushata ishte e polarizuar për shkak të akuzave politike.
Raporti, i cili përbëhet nga 34 faqe, ka me detaje të analizuara të gjitha fushat duke adresuar të gjitha shkeljet e mundshme si në spektrin e përgjithshëm politik e deri tek çështjet ligjore.
Sa i përket debatit për numrin e pjesëmarrësve në votime, duke referuar në Raport shifrën e KQZ, në raport thuhet: “Votuesve jo gjithmonë ju kontrollua gjurma e bojës apo jo gjithmonë u shenjua me bojë përpara dhënies së fletës së votimit. Në listat e zgjedhësve u konstatuan nënshkrime dukshëm identike, që janë provë e votimit me përfaqësim nga të tjerë. Në listë janë nënshkrime identike për llogari të disa personave, apo mos shënjimi me bojë, ngre dyshimin e madh se numri i votuesve është rritur artificialisht, nëpërmjet votimit të një personi ne emër të disa personave”.
Ky raport, citon OSBE/ODHIR ofron rekomandime për të mbështetur përpjekjet për të çuar më tej procesin zgjedhor në Shqipëri në përputhje me angazhimet e OSBE-së dhe detyrimet dhe standardet e tjera ndërkombëtare për demokratike zgjedhjeve. Rekomandimet prioritare kanë të bëjnë me angazhimin e palëve të zgjedhura në një dialog gjithëpërfshirës mbi reformën zgjedhore, garantimin e të drejtës së zgjedhësve për zgjedhje të lira, eleminimin e problemit të gjatë të keqpërdorimit të burimeve administrative, forcimin e pavarësisë dhe paanshmërisë të administratës zgjedhore dhe gjyqësorit dhe hetime efektive të shkeljeve elektorale.
Ndërsa në përfundim të raportit, misioni i OSBE-ODIHR ka dhënë OSBE-ODIHR ka dhënë 20 rekomandime për autoritetet shqiptare, ku gjashtë prej tyre janë cilësuar prioritare dhe kryesore mbetet reforma zgjedhore.
“Me qëllim të forcimit të demokracisë pluraliste, riafirmimit të të drejtës së qytetarëve për të marrë pjesë në qeverisje dhe demonstrimit të përgjegjësisë së përbashkët ndaj integritetit të procesit zgjedhor, partitë politike dhe palët e tjera të interesuara zgjedhore duhet të përfshihen në një dialog të hapur dhe gjithëpërfshirës dhe të lehtësojnë Reformën Zgjedhore që adreson rekomandime të përfshira në këtë dhe raportet e mëparshme të ODIHR-it”, shprehet ODIHR që në krye të rekomandimeve.
Sipas raportit, Autoritetet dhe partitë politike duhet të ndërmarrin masa maksimale për të eliminuar problemin e gjatë të keqpërdorimit të burimeve të administratës publike gjatë dhe ndërmjet zgjedhjeve, ndërkohë që duhet të garantojnë të drejtën e votuesve për një zgjedhje të lirë dhe të fshehtë.
Rekomandimet prioritare
1 – Me qëllim të forcimit të demokracisë pluraliste, riafirmimit të të drejtës së qytetarëve për të marrë pjesë në qeverisje dhe demostrimit të përgjegjësisë së përbashkët ndaj integritetit të procesit zgjedhor, partitë politike dhe palët e tjera të interesuara zgjedhore duhet të përfshihen në një dialog të hapur dhe gjithëpërfshirës dhe të lehtësojnë Reformën Zgjedhore që adreson rekomandime të përfshira në këtë dhe raportet e mëparshme të ODIHR-it.
2 – Autoritetet dhe partitë politike duhet të ndërmarrin masa maksimale për të eleminuar problemin e gjatë të keqpërdorimit të burimeve të administratës publike gjatë dhe ndërmjet zgjedhjeve. Autoritetet duhet të miratojnë rregulla të qarta që përcaktojnë se si burimet publike mund dhe nuk mund të përdoren për qëllime zgjedhore. Duhet të merren hapa të mëtejshëm për të arritur depolitizimin e shërbimit civil dhe të sigurohet që presioni të mos zbatohet mbi votuesit për të marrë pjesë në fushata zgjedhore ose të votojnë në një mënyrë të caktuar.
3 – Autoritetet duhet të garantojnë të drejtën e votuesve për një zgjedhje të lirë dhe të fshehtë. Procedurat e votimit duhet të rishikohen për të siguruar fshehtësinë e votës dhe mbrojtjen nga ndikimi i padrejtë mbi votuesit. Rëndësia e fshehtësisë së votave duhet të theksohet gjatë trajnimit të komisioneve zgjedhore dhe në materialet e edukimit të votuesve.
4 – Në përputhje me rekomandimet e mëparshme ODIHR, për të rritur besimin e publikut në procesin zgjedhor, duhet të merren në konsideratë formulat alternative për emërimin e anëtarëve të administratës zgjedhore, të mbështetura nga masa procedurale që sigurojnë pavarësinë e tyre.
5 – Të gjitha gjykatat që kanë kompetencë në ccështjet zgjedhore duhet të jenë plotësisht funksionuese gjatë periudhave zgjedhore. Pavarësia dhe paanshmëria e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve dhe gjyqësorit duhet të sigurohet.
6 – Organet e zbatimit të ligjit duhet të hetojnë të gjitha pretendimet për krimet zgjedhore në mënyrë të plotë, të shpejtë dhe transparente. Qeveria duhet të krijojë një procedurë me të cilën punonjësit e tanishëm dhe të ardhshëm të administratës publike mund të raportojnë çdo presion politik që mund të ushtrohet mbi ta, në lidhje me marrjen ose ruajtjen e një pozicioni pune ose me performancën e tij në punë. Personat e tillë duhet të gëzojnë mbrojtjet e garantuara aktualisht nga ligji për sinjalizuesit e akteve korruptive.
Administrata zgjedhore
7. Duhet të merren masa efektive për të forcuar më tej metodat e rekrutimit dhe trajnimit të komisionerëve në mënyrë që të sigurohet profesionalizmi i tyre. Për të rritur aftësinë profesionale të komisioneve zgjedhore, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve mund të ofrojë trajnime periodike dhe certifikim të komisionerëve të mundshëm, me qëllim krijimin e një liste të njerëzve të kualifikuar.
8. Për të rritur transparencën e punës, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve duhet të botojë në mënyrë sistematike dhe në kohën e duhur të gjitha vendimet në faqen e tij të internetit.
9. Autoritetet duhet të marrin një rol proaktiv duke siguruar mundësinë e përdorimit të qendrave të votimit për personat me aftësi të kufizuara. Premisat që kanë mungesë të qasjes duhet të identifikohen paraprakisht dhe zgjidhjet alternative të ofrohen kur është e nevojshme.
Regjistrimi i votuesve
10. Kufizimet mbi të drejtat e votimit të personave me aftësi të kufizuara në zgjedhjet lokale duhet të rishqyrtohen.
Regjistrimi i kandidatëve
11. Rregullat për regjistrimin dhe tërheqjen e kandidatëve duhet të formulohen saktësisht dhe zbatimi i tyre nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve duhet të udhëhiqet nga parimi i sigurisë juridike.
Fushata elektorale
12. Për të parandaluar një gjuhë inflamatore dhe fyese gjatë fushatës, partitë politike dhe garuesit zgjedhorë mund të zhvillojnë dhe t’i përmbahen një kodi të përbashkët të sjelljes. Partitë politike duhet të forcojnë zbatimin e kodeve të tyre të brendshme etike, të nxisin demokracinë e partive të brendshme dhe të sigurojnë që funksionet e tyre të brendshme respektojnë dhe promovojnë transparencën, barazinë dhe mosdiskriminimin.
13. Duhet të rritet ndërgjegjësimi për rëndësinë e pjesëmarrjes së barabartë të grave dhe burrave në jetën publike dhe politike, në zonat urbane dhe rurale, dhe me theks të veçantë për rolin e grave brenda partive politike dhe proceseve zgjedhore.
Financimi i fushatës
14. Duhet të merret në konsideratë rishikimi i ligjit për të siguruar që KQZ ka kompetencat dhe procedurat e duhura për të mbikëqyrur dhe zbatuar në mënyrë efektive rregullat e financimit të partive dhe fushatave.
Media
15. Pavarësia e rregullatorit të mediave dhe transmetuesit publik duhet të forcohet më tej përmes masave që parandalojnë konfliktin e interesit. Pozicionet e larta drejtuese në transmetuesin publik nuk duhet të jenë të arritshme për njerëzit me përkatësi të qartë politike.
16. Ligji për media audiovizuale duhet të ndryshohet për të kufizuar në mënyrë efektive përqendrimin e pronësisë së mediave në sektorin e transmetimit.
17. Kodi Zgjedhor duhet të ndryshohet për të garantuar një qasje të barabartë në media për të gjitha palët konkurruese në të gjitha llojet e programimit editorial dhe të lejojë të gjithë garuesit të blejnë hapësirë reklamimi në kushte të barabarta. Konsiderata shtesë mund të merren për ndarjen e një sasie të caktuar të kohës së lirë në mënyrë të barabartë për të gjithë garuesit.
18. Përgjegjësitë e MMB duhet të përcaktohen qartë. MMB duhet të miratojë një metodologji monitorimi në kohën e duhur, të publikojë pa vonesë raportet e saj të monitorimit të mediave, si dhe vendimet dhe llojet e tjera të letrave dhe kërkesave drejtuar mediave. MMB duhet të shpërndahen burime adekuate për monitorim më të detajuar të mediave, përfshirë transmetuesit rajonalë.
19. Legjislacioni duhet të ndryshohet për të siguruar që media të jetë në gjendje të mbulojë në mënyrë të pavarur aktivitetet e garuesve elektoral me qëllim që të kufizojë përdorimin e përmbajtjes së prodhuar nga partia në programimin e lajmeve dhe të shmangë mashtruesit e votuesve. Kurdoherë që përmbajtja e prodhuar nga partitë politike përdoret nga media, ajo duhet të etiketohet qartë.
Ankesat
20. Për të siguruar transparencën e rezultateve të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve elektorale, të gjitha vendimet e Kolegjit Zgjedhor mund të botohen menjëherë dhe të jenë të arritshme për të gjithë.