Jetojmë në kohë të trazuara. Shumë gjëra po ndodh shumë shpejt. Njerëzit janë të hutuar. Historiani ekonomik i Universitetit të Kolumbisë, Adam Tooze, ka popullarizuar një fjalë për këtë. Ai e quan atë një “polikrizë”.
Polikriza ka shumë burime. Sipas mendimit tim, burimi kryesor i polikrizës që po prek botën sot është inteligjenca artificiale. Ndryshimet klimatike vijnë në vendin e dytë dhe pushtimi rus i Ukrainës kualifikohet si i treti. Lista është shumë më e gjatë, por unë do të fokusohem në këto tre.
INTELIGJENCA ARTIFICIALE
AI tronditi botën kur Microsoft e bëri ChatGPT të disponueshme për publikun përmes një kompanie të lidhur të quajtur OpenAI. Kjo ishte në nëntor 2022. ChatGPT përbënte një kërcënim ekzistencial për modelin e biznesit të Google. Google u përpoq të nxirrte një produkt konkurrues sa më shpejt që ishte e mundur.
Menjëherë pas kësaj, Geoffrey Hinton, i cili përgjithësisht konsiderohet si kumbari i AI, dha dorëheqjen nga Google në mënyrë që të mund të fliste hapur për rreziqet që paraqet teknologjia e re. Ai tha se ai mund të shkatërrojë qytetërimin tonë.
Hinton ishte pionier i zhvillimit të rrjeteve nervore që mund të kuptojnë dhe gjenerojnë gjuhën dhe mund të mësojnë aftësi duke analizuar të dhënat. Me rritjen e të dhënave, u rrit edhe kapaciteti i të ashtuquajturave modele të mëdha gjuhësore të AI.
Kjo bëri një përshtypje të madhe për Hinton. “Ndoshta ajo që po ndodh në këto sisteme është, në fakt, shumë më e mirë se sa ajo që po ndodh në tru”, tha ai. Ndërsa bëhen më të fuqishëm, ata bëhen edhe më të rrezikshëm, pohoi ai. Në veçanti, ai paralajmëroi kundër sistemeve plotësisht autonome të armëve – robotë vrasës, i quajti ai.
“Kemi hyrë në një territor krejtësisht të panjohur. Ne jemi të aftë të ndërtojmë makineri që janë më të forta se ne, por i kemi ende nën kontroll ato. Por po nëse zhvillojmë makineri që janë më të zgjuara se ne? … AI-t do t’i duhen midis pesë dhe 20 vjet për të tejkaluar inteligjencën njerëzore.” Dhe “ajo së shpejti do të kuptojë se i arrin qëllimet e saj më mirë, nëse bëhet më e fuqishme.”
Ajo që tha Hinton më bëri shumë përshtypje. Në fakt, AI më kujtoi poezinë e Gëtes “Nxënësi i magjistarit”. Nxënësi po studion magjinë, por nuk e kupton plotësisht atë që mjeshtri po i mëson. Kur mjeshtri e urdhëron të pastrojë dyshemenë, ai i bën magji fshesës. Fshesa i bindet atij, por nxënësi nuk mund ta ndalojë fshesën të derdhë kova me ujë për të pastruar dyshemenë dhe shtëpia përmbytet.
Unë jam rritur para se të shpikej AI. Kjo më bëri një besimtar të madh në realitet. E kuptova në një moshë relativisht të hershme se sa e vështirë është të kuptosh botën në të cilën kam lindur dhe iu drejtova realitetit për udhëzime morale.
Ne, qeniet njerëzore, jemi pjesëmarrës dhe vëzhgues në botën në të cilën jetojmë. Si pjesëmarrës ne duam ta ndryshojmë botën në favorin tonë; si vëzhgues duam ta kuptojmë realitetin ashtu siç është. Këto dy objektiva ndërhyjnë me njëri-tjetrin. Unë e konsideroj këtë si një perceptim të rëndësishëm që më lejon të bëj dallimin midis së drejtës dhe së gabuarës.
Inteligjenca artificiale e shkatërroi këtë skemë të thjeshtë sepse ajo nuk ka asnjë lidhje me realitetin. AI krijon realitetin e vet dhe kur ai realitet artificial nuk arrin të korrespondojë me botën reale – gjë që ndodh mjaft shpesh – hidhet poshtë si halucinacion.
Kjo më bëri pothuajse instinktivisht kundër AI dhe jam plotësisht dakord me ekspertët që argumentojnë se AI duhet rregulluar. Por rregulloret duhet të jenë të zbatueshme globalisht sepse nxitja për të mashtruar është shumë e madhe. Ata që i shmangen rregulloreve fitojnë një avantazh të padrejtë.
Për fat të keq, rregulloret globale janë të paarritshme sepse bota dominohet nga një konflikt midis dy sistemeve të qeverisjes të cilat janë diametralisht të kundërta me njëri-tjetrin. Ata kanë pikëpamje rrënjësisht të ndryshme se çfarë duhet të rregullohet dhe pse.
Unë i referohem dy sistemeve të qeverisjes si shoqëri të hapura dhe të mbyllura. Dallimin midis të dyjave e përkufizoj si më poshtë: në një shoqëri të hapur, roli i shtetit është të mbrojë lirinë e individit; në një shoqëri të mbyllur, roli i individit është t’u shërbejë interesave të pushtetarëve.
AI po zhvillohet jashtëzakonisht shpejt dhe është e pamundur që inteligjenca e zakonshme njerëzore ta kuptojë plotësisht atë. Askush nuk mund të parashikojë se ku do të na çojë AI. Por mund të jemi të sigurt për një gjë: AI ndihmon shoqëritë e mbyllura dhe përbën një kërcënim vdekjeprurës për shoqëritë e hapura. Kjo për shkak se AI është veçanërisht i mirë në prodhimin e instrumenteve të kontrollit që ndihmojnë shoqëritë e mbyllura të mbikëqyrin subjektet e tyre.
Kjo është arsyeja pse unë jam instinktivisht kundër AI-t, por nuk e di se si AI mund të ndalet. Tani për tani, askush tjetër nuk e bën këtë, por shumica e atyre që zhvilluan AI-n e kuptojnë nevojën për ta rregulluar atë. Po kështu edhe Kongresi dhe administrata e presidentit Joe Biden. Por AI po lëviz shumë më shpejt se autoritetet qeveritare. Administrata e Joe Biden ka ndërmarrë disa masa ekzekutive, por Kongresi do të ketë vështirësi në miratimin e diçkaje të tipit “Karta e të Drejtave e AI-t”.
Megjithatë, ekziston një problem që nuk mund të presë. Në vitin 2024 në Shtetet e Bashkuara do të ketë zgjedhje të përgjithshme – dhe, ka shumë të ngjarë, edhe në Mbretërinë e Bashkuar – dhe AI padyshim do të luajë një rol të rëndësishëm, i cili nuk ka gjasa të jetë përveçse i rrezikshëm. Inteligjenca artificiale është shumë e mirë në prodhimin e dezinformatave dhe videove të manipuluara dhe do të ketë shumë aktorë keqdashës. Çfarë mund të bëjmë për këtë? Nuk kam përgjigje, por shpresoj që kjo çështje të marrë vëmendjen që meriton.
NDRYSHIMET KLIMATIKE
Elementi i dytë në polikrizë është ndryshimet klimatike. Sistemi global i klimës është ndërprerë nga ndërhyrja e shtuar njerëzore, veçanërisht përdorimi në shkallë të gjerë i gazeve serrë, dioksidit të karbonit dhe metanit. Marrëveshja e Parisit e vitit 2015 vendosi një objektiv prej 1.5 gradë Celsius mbi periudhën para-industriale. Kjo tani është e detyruar të shkelet; me gjithë përpjekjet për të luftuar ndryshimet klimatike, shkalla e ngrohjes, në fakt, po përshpejtohet.
Dy shkencëtarë shumë të respektuar të klimës, David King, një ish-këshilltar kryesor shkencor i qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar, dhe Johan Rockström i Institutit të Potsdamit, kanë paralajmëruar se kjo mund të shkaktojë ngjarje të rëndësishme dhe të çojë në kolapsin e jetës në tokë.
Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike ka thënë se politikat aktuale të klimës do ta bëjnë Tokën midis 2.5°C dhe 2.7°C më të nxehtë deri në vitin 2100. Kjo do të ishte një fatkeqësi, thanë shkencëtarët. Do të tejkalonte temperaturën më të ngrohtë në tokë gjatë katër milionë viteve të fundit. Kjo do të çonte në shkrirjen e plotë të shtresave të akullit të Groenlandës, Himalajeve dhe Antarktidës Perëndimore dhe do të rriste nivelin e detit me dhjetë metra.
“Do të kishte një kolaps të të gjitha biomeve të mëdha në planetin Tokë – pyjet tropikale, shumë prej pyjeve të buta – shkrirje të papritur të permafrosteve, do të kemi një kolaps të plotë të biologjisë detare, do të kemi një zhvendosje të pjesëve të mëdha të vendbanimeve në Tokë”, tha Rockström.
“Mbi një e treta e planetit rreth rajoneve ekuatoriale do të jetë e pabanueshme.”
Për fat të keq, kur lufta kundër ndryshimeve klimatike ndërhyn në jetesën e njerëzve, ata duan ta mbrojnë mjetet e tyre të jetesës. Fermerët në Gjermani dhe Holandë janë të vendosur kundër rregullimit të emetimeve të azotit, sepse këto rregulla i pengojnë ata të mbajnë lopë. Ata janë mobilizuar, duke fituar zgjedhjet dhe duke tronditur Bashkimin Evropian.
Duhet të përmend gjithashtu edhe dëshirën e kompanive të naftës për të vazhduar të kenë fitime.
Jemi shumë pas me planin në luftën kundër ndryshimeve klimatike. Ne duhet të bëjmë gjithçka që shkencëtarët e klimës e konsiderojnë të nevojshme – të reduktojmë emetimet thellësisht dhe shpejt, të largojmë gazrat e tepërta serrë nga atmosfera dhe të ngrijmë Arktikun. Për ta bërë këtë, duhet të fitojmë miratimin e komuniteteve indigjene. E gjithë kjo duhet të bëhet sa më shpejt të jetë e mundur.
LUFTA E RUSISË NË UKRAINË
Kjo na sjell te komponenti i tretë i polikrizës. Pushtimi rus i Ukrainës erdhi si një goditje negative për botën, duke ndërprerë furnizimet me ushqime dhe duke shkaktuar riorganizime të mëdha gjeopolitike. Pavarësisht kësaj, rezultati aktual është shumë më i mirë se sa mund të pritej. Ushtria ukrainase bëri rezistencë heroike dhe, me mbështetjen e fortë të SHBA-së dhe Evropës, i ndryshoi gjërat. Ushtria Ruse doli që nuk ishte dhe aq e fortë, e udhëhequr keq dhe tërësisht e korruptuar. Grupi Wagner, një ushtri mercenare private, mbështeti pushtimin për një periudhë, por në fund, edhe ata nuk arritën ta mposhtin Ukrainën.
Si rezultat, Ukraina tani është gati të nisë një kundërsulm sapo të dorëzohen të gjitha pajisjet që i janë premtuar nga Perëndimi. Biden madje ka rënë dakord që Ukrainës t’i jepen avionë luftarakë F-16.
Besoj se kundërsulmi do të jetë i suksesshëm. Objektivi do të jetë Gadishulli i Krimesë, baza e marinës ruse. Duke shkatërruar urën tokësore tashmë të dëmtuar me Rusinë, Ukraina mund ta kthejë një aset strategjik në një detyrim strategjik, sepse Krimea nuk ka ujë. Me urën tokësore të shkatërruar, Krimea do të varet nga Ukraina për ujë.
Shumë pjesë të Federatës Ruse tashmë po përçahën nën regjimin despotik të presidentit Vladimir Putin dhe ky zhvillim mund t’i bëjë ata ta refuzojnë atë krejtësisht. Ëndrra e Putinit, një Perandori Ruse e ringjallur, mund të shpërbëhet dhe të mos përbëjë më një kërcënim për Europën dhe botën.
Fundi i luftës në Ukrainë do të jetë një tronditje pozitive për botën. Kjo mund të ofrojë një mundësi për Biden për të ulur tensionin midis SHBA-së dhe Kinës, e cila është edhe vetë në mes të një rënieje ekonomike që mund ta bëjë presidentin Xi Jinping më të hapur ndaj një ujdie me SHBA-në. Biden nuk po kërkon ndryshim të regjimit në Kinë. Ai dëshiron thjesht të rivendosë status quo-në në Tajvan.
Një disfatë ruse në Ukrainë dhe një pakësim i tensioneve kino-amerikane, mund të krijojë hapësirë që liderët botërorë të fokusohen në luftimin e ndryshimeve klimatike, të cilat po kërcënojnë të shkatërrojnë qytetërimin tonë. Por ka vetëm një rrugë të ngushtë dhe gjarpëruese që të çon në këtë rezultat. Pra, është e përshtatshme të përdoret një pikëpyetje për të pyetur nëse demokracia mund t’i mbijetojë polikrizës. /Marrë nga Project Syndicate