Në një intervistë për gazetën austriake “Der Standard”, ish- ministri i Jashtëm Ditmir Bushati ka folur për nevojën që rajoni ka të integrohet në Evropë dhe ka kundërshtuar fort idenë e ndryshimit të kufijve në Ballkan. Bushati i e ka cilësuar shkëmbimin e territoreve mes Serbisë dhe Kosovës si një “zgjidhje magjike” që doli papritur po që në fakt është krejtësisht jo europiane dhe i përket logjikës së shekullit të 19.
Kur gazetari konstaton se …”juve madje ju është dashur të largoheni nga zyra juaj si ministër i Jashtëm sepse ishit kundër shkëmbimit të territorit “…Bushati e kalon në heshtje pa e përgënjeshtruar atë.
Nga Adelheid Wolfl
STANDARD: Kur prisni që të mund te fillojnë negociatat e pranimit te Shqipërisë me BE-ne, të cilat tani rekomandohen nga Komisioni?
Bushati: Do të ishte mirë nëse kjo do të ndodhte sa më herët, sepse do të ketë më shumë ndikim mbi procesin e demokratizimit. Nuk ka alternativë përkundrejt procesit të pranimit në BE për Shqipërinë dhe gjithë Ballkanin Perëndimor. Në fund të fundit, ne po flasim vetëm për fillimin e negociatave dhe jo për anëtarësimin. Negociatat do të jenë sfiduese dhe nuk do të jenë pa dhimbje. Por ato sjellim përfitim të dyanshëm për BE-ne dhe për Shqipërinë.
STANDARD: Franca dhe Holanda nuk duan asnjë zgjerim dhe tani kërcënojnë të vënë veton në fillimin e negociatave të pranimit – si me Shqipërinë dhe me Maqedoninë e Veriut. Çfarë do të thotë, nëse nuk do të kishte dritë jeshile për të filluar negociatat në samitin e BE -se në qershor?
Bushati: Kjo do të ishte një sinjal shumë i keq për BE-ne, por edhe për rajonin. Në vitin 2018, ne ramë dakord për këtë afat kohor. Ne kemi filluar të krahasojmë përputhshmërinë e legjislacionit tonë me atë të BE-së. Procesi i anëtarësimit në BE është një dritë shprese. Por BE po konkurron edhe me lojtarë të tjerë gjeopolitikë. Nëse katër nga gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor do te ishin ulur në tryezën e bisedimeve me BE, oborri i deritanishem i shtëpisë së BE-së mund të bëhet një porta hyrëse e BE-së.
STANDARD: A do të dëmtonte kjo edhe besueshmërinë e politikës së kushtëzimit të BE-së nëse pavarësisht nga pajtueshmëria e shtetit, BE nuk i përmbush më premtimet? A do të thotë kjo se nuk ka më zgjerim?
Bushati: Unë mund të kuptoj shqetësimet e Francës deri në një farë mase, sepse Franca është para së gjithash e shqetësuar me reformat e brendshme të BE. Por ne nuk duam të bashkohemi me BE tani dhe menjehere. Mund të përmirësojmë demokracinë, ekonominë dhe kushtet sociale në vend vetëm nëse ekziston një perspektivë e prekshme europiane. Per pesë apo dhjetë vjet më pas, ne mund të ishim gati për t’u bashkuar me BE-në dhe shpresoj që deri atëherë të mund të përfundojë i gjithë procesi i reformave brenda BE-së.
STANDARD: Vendimi i shteteve anëtare të BE-së mund të ndikohet gjithashtu nga zgjidhja e krizës së brendshme në Shqipëri. Opozita është larguar nga Parlamenti dhe ka demonstrata çdo javë. A shihni një mundësi që situata e brendshme politike të qetesohet?
Bushati: Në të kaluarën, të gjitha partitë politike kanë përdorur bojkotin e parlamentit si një levë presioni kundër qeverisë. Por në të vërtetë, kjo nuk ishte kurre një mjet efektiv. Ne tani kemi një opozitë në Parlament, dhe të tjerët në rrugë. Dhe ne duhet të njohim të dyja realitetet, por natyrisht të mos komprementojmë sundimin e së drejtës. Për fat të keq, në Ballkan shpesh bëhet fjalë për mposhtjen e kundërshtarit politik sesa per kompromisin.
STANDARD: A mendoni se e ka dëmtuar Shqipërinë në çështjen e negociatave për anëtarësim, fakti që Kryeministri Edi Rama ka mbështetur idenë e shkëmbimit të territoreve mes Kosovës dhe Serbisë?
Bushati: Ballkani ka kaluar nëpër faza të ndryshme, ka pasur luftëra dhe konflikte ndëretnike, atëherë, kemi patur Marrëveshjen e Dejtonit, ndërhyrjen e NATO-s ne Kosovë , kemi qenë në një farë mënyre gjithnjë në situatën e menaxhimit të krizës.
Por më pas u përqafuam metodat dhe parimet europiane për shkak se BE ishte e përfshirë dhe gjithashtu për shkak të bashkëpunimit rajonal. Por, në dy vitet e fundit, sidomos vitin e kaluar, na u ofruan të ashtuquajturat “zgjidhje magjike” nga shekulli i 19-të, për të zgjidhur sfidat e shekullit të 21-të.
Në dy dekadat e fundit ne fokus ishte bashkëpunimi rajonal dhe procesi i anëtarësimit në BE i vendeve të Ballkanit Perëndimor, në veçanti, qytetarët dhe ish-armiqte duhet të kthehen në fqinjë të mire duke u përpjekur për të zgjidhur këto mosmarrëveshje.
Megjithatë, fakti se ky shkëmbim territorial i shekullit të 21-të tani po debatohet në qendër të Europës, tregon një hap prapa, një lloj “rruge që të nxjerr më shkurt” që në mënyrë cinike përbën një alternativë për pranimin në BE.
STANDARD: Çfarë do të thotë ky zhvillim për të gjithë Europën?
Bushati: Kohët e fundit, dhjetë shtete ish-komuniste kanë festuar bashkimin me BE-në 15 vjet më parë, i cili u përshëndet si një pikëtakimi e historisë me gjeografinë. Procesi i ri-bashkimit të kontinentit nuk është përfunduar ende. Dhe me këtë retorikë rreth ndryshimeve të kufijve në Ballkan, tani kemi mësuar të kundërtën. Sepse kjo ide duket se kërkon rishkrimin e historisë përmes gjeografisë dhe hartografisë.
Kjo është një situatë paradoksale kur ne kemi këtë festë 15-vjeçare për Europën nga njëra anë, por më pas, në vend që të shkojmë edhe ne në këtë drejtim, diskutimi kryesor në Ballkan rezulton nëse historia mund të shkruhet përmes gjeografisë. Ju mund të imagjinoni se çfarë mesazhi është ky për brezat e rinj në Ballkan.
STANDARD: A eshte marrë tani kjo ide e shkëmbimit të territoreve për shkak se në SHBA, Qeveria Trump, sidomos këshilltari i sigurisë John Bolton, po kërkon zgjidhje të tilla?
Bushati: Është e vështirë të përcaktohet se kush është babai i kësaj ideje.
STANDARD: Është një ide shumë e vjetër, e cila vjen nga nacionalisti serbe Dobrica Ćosić.
Bushati: Po, e dimë se këto ide nuk vijnë nga forcat pro-europiane, por nga ato të prapambetura në Serbi. Pati një fushatë komunikimi të keqmenaxhuar për këtë arsye. Autoritetet në Serbi dhe Kosovë e kanë bërë këtë temë të dialogut të normalizimit. Por vetë ideja nuk u diskutua kurrë zyrtarisht në formatin rajonal apo europian. Kjo ide ka lundruar rreth …
STANDARD: … dhe pas saj ishin shumë lobistë.
Bushati: Po, ka patur shumë konfuzion. Por ka disa procese që nuk mund të injorohen: Se pari ishte nderhyrja e NATO-s në Kosovë, pastaj ishte Procesi i Vjenes dhe Paketa e Ahtisaaarit, pastaj erdhi shpallja e pavarësisë së Kosovës, dhe Vendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë per këtë shpallje te pavarësisë.
Ekzistojnë parimet e grupit të kontaktit që përjashtojne ndryshimet e kufijve. Dialogu i normalizimit u transferua pastaj nga OKB në BE. Por tani ka mosmarrëveshje nepermjet këtij debati të shkëmbimit të territoreve dhe se çkando të thotë normalizim mbi të gjitha.
STANDARD: Dhe retorika është bërë shumë më keq qe atehere. Gazetat përdorin gjuhën e urrejtjes kundër grupit tjetër etnik.
Bushati: Retorika është zhvendosur rrezikshëm nga qytetarët drejt territoreve.
STANDARD: … dhe juve madje ju eshte dashur të largoheni nga zyra juaj si Ministër i Jashtëm sepse ishit kundër shkëmbimit të territorit …
Bushati: … dhe nuk ka një koordinim të qartë midis fuqive perëndimore.
STANDARD: A mendoni se kjo ide e shkëmbimit të territorit tani është jashtë tryezes se bisedimeve, pasi Kancelarja gjermane Angela Merkel kohët e fundit organizoi një takim me politikanët ballkanas në Berlin vetëm për këtë qëllim? Ideja e shkëmbimit territorial lidhet ngushtë me idenë e Serbisë së Madhe dhe Shqipërisë së Madhe, dhe disa politikanë në rajon nuk ndalojnë t’i shtyjnë këto ide më tej.
Bushati: Ka ende një hendek të madh midis të dy palëve – Kosovës dhe Serbisë – në çfarë do të thotë normalizim në të vërtetë. Në çdo rast, normalizimi nuk duhet të çojë në një situatë të re në terren. Normalizimi do të thotë të lehtësosh kontaktin e njerëzve dhe të përqendrohesh te të drejtat e qytetarëve, veçanërisht te atyre që jetojnë në rajonin ndërkufitar. Kjo gjithashtu do të thotë të kapercesh pengesat dhe të zbatohen të gjitha angazhimet për të cilat tashmë është rënë dakord.
Marrëveshjet e para erdhën në vitin 2013 dhe që atëherë ato janë “riinterpretuar” ose “rishkruar” nga aktorët, nisur nga agjendat e tyre të brendshme. Çështja është nëse të dy palët janë me të vërtetë serioz me rrugetimin europian.
Kur për shembull, Presidenti serb Aleksandar Vuçiç thotë se po e diskuton këtë çështje me Presidentin rus Vladimir Putin dhe të tjerë, pyes veten nëse ai e pranon Europën? Sepse kjo është një çështje politike që duhet të kërkohet në Europë, dhe ai i njeh kushtezimet.
STANDARD: Si duhet të sillet Shqipëria? Në fund të fundit, këtu ka ambicie për të krijuar një Shqipëri të Madhe.
Bushati: Në këtë rajon, janë shpenzuar shumë kohë dhe energji për ide për ndonjë shtet të madh, por në fund fare ne kemi nevojë për kohë dhe energji për zhvillimin social dhe ekonomik. Nuk ka plan B, pjesa tjetër janë vetëm lojra politike dhe retorikë, ndonjëherë të shoqëruara me frustrim.
STANDARD: A mendoni se miqësia e re midis Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë mund të shërbejë si model për mënyrën se si Shqipëria mund të zgjidhë çështjet e pazgjidhura me Greqinë?
Bushati: Kjo është një situatë e ngjashme paradoksale. Kryeministri Edi Rama dhe unë kemi qenë te përfshirë për të kontribuar me “faktorin shqiptar”, që Kryeministri maqedonas Zoran Zaev mund të arrinte një marrëveshje me Greqinë, dhe tani ne pyetemi nëse marrëveshja e Prespës mund të jetë një model për një marrëveshje ndërmjet Greqisë dhe Shqipërise?! Këto dy gjëra nuk janë të krahasueshme, por unë jam i sigurt se ne kemi krijuar një bazë solide për një marrëveshje dhe kemi paketuar gjithçka në një zgjidhje paketë.
STANDARD: Çfarë mungon?
Bushati: Bëhet fjalë për gjendjen e luftës mes dy shteteve dhe përkufizimin e zonave detarë.
STANDARD: A mund të vijë së shpejti zgjidhja ne pakete?
Bushati: Kjo është shumë e mundshme. Por tani ka zgjedhje në Greqi. Dhe gjatë këtyre periudhave zgjedhore është e vështirë.
STANDARD: Cfare duhet të bëjë Komisioni i ri i BE-së dhe shefi i ri i politikës së jashtme të BE-së në lidhje me Ballkanin Perëndimor?
Bushati: Parimet e sundimit të së drejtës duhet të ndërlidhen me kohezionin social dhe ekonomik. Për shkak se është e vështirë të flitet për reformat e sundimit të së drejtës në Ballkan pa një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik. Nëse shikoni të dhënat e Bankës Botërore, do të duhen 5-6 dekada për Ballkanin Perëndimor për të arritur nivelin e BE-së. Dhe ky dallim nuk do të kapërcehet nëse nuk do të marrim fonde shtesë për Ballkanin Perëndimor. Të gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor së bashku janë më të vogla se Rumania dhe nuk paraqesim ndonjë rrezik për BE-në. Ne kemi kontribuar per sigurinë në krizën e migracionit, dhe kur është fjala për ekstremizmin e dhunshëm. Por tani është e vështirë të krijosh një narrative bindëse për të mbështetur integrimin në BE. Personalisht, e di se çfarë ndryshimi është të hapim një ose pesë kapituj të negociatave, por fermerët dhe studentët nuk mund ta kuptojnë atë nëse nuk e ndiejnë ndryshimin në jetën e tyre të përditshme.
